Ως Ημέρα της Ευρώπης γιορτάζεται η 9η Μαΐου τιμώντας το όραμα με βάση το οποίο δημιουργήθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση για να τεθεί τέλος στους συχνούς και αιματηρούς πολέμους μεταξύ των γειτονικών ευρωπαϊκών χωρών που κατέληξαν στον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Το 1950, με την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ), αρχίζει η ένωση των ευρωπαϊκών χωρών σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο με στόχο τη διασφάλιση διαρκούς ειρήνης. Τα έξι ιδρυτικά μέλη είναι το Βέλγιο, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, το Λουξεμβούργο και οι Κάτω Χώρες.
«Δεν θα υπάρξει ειρήνη για την Ευρώπη, αν τα κράτη συνεχίζουν να βασίζονται στην εθνική κυριαρχία. Οι χώρες της Ευρώπης είναι πολύ μικρές για να εγγυηθούν στους πολίτες τους την αναγκαία ευημερία και την κοινωνική πρόοδο. Τα κράτη της Ευρώπης θα πρέπει να επιλέξουν τη συνεργασία και την ομοσπονδιακή μορφή…», έλεγε ο γάλλος πολιτικός Ρομπέρ Σουμάν, διαπρεπής νομικός και Υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας από το 1948-1952, ο οποίος θεωρείται ως ο «αρχιτέκτονας» του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.
Ο Ρομπέρ Σουμάν, σε συνεργασία με τον Ζαν Μονέ, γάλλο οικονομικό και πολιτικό σύμβουλο και εμπνευστή του «Σχεδίου Σουμάν», προέβλεψαν τη συγχώνευση της βαριάς βιομηχανίας της Δυτικής Ευρώπης. Ο στόχος ήταν η ενίσχυση της οικονομικής συνεργασίας μεταξύ των βιομηχανικών χωρών της Ευρώπης, με το σκεπτικό ότι οι χώρες που συνδέονται με εμπορικές συναλλαγές δημιουργούν μεταξύ τους οικονομικές αλληλεξαρτήσεις, κάτι που ελαχιστοποιεί το ενδεχόμενο συγκρούσεων.
Το «Σχέδιο Σουμάν», δημοσιεύθηκε στις 9 Μαΐου του 1950, ημερομηνία που αναγράφεται πλέον στη ληξιαρχική πράξη γέννησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το «Σχέδιο Σουμάν», πρότεινε τον από κοινού έλεγχο της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα, που ήταν οι σημαντικότερες πρώτες ύλες για την πολεμική βιομηχανία. Σκοπός του σχεδίου, ήταν να πάψουν τα κράτη να ασκούν κυριαρχικά δικαιώματα στους πόρους που διαδραμάτισαν ζωτικό ρόλο στους παγκόσμιους πολέμους – δηλ. τον άνθρακα και το χάλυβα – ούτως ώστε να διασφαλιστεί διαρκής ειρήνη.
Στην πρόταση «Σουμάν» ανταποκρίνονται θετικά, η Γερμανία, το Βέλγιο, η Ολλανδία, το Λουξεμβούργο, αλλά και η Ιταλία. Έτσι γεννιέται η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ), με τη «Συνθήκη των Παρισίων», στις 18 Απριλίου 1951 και πρώτο Πρόεδρο τον Ζαν Μονέ. Οι δύο μεγάλοι αντίπαλοι, Γερμανία και Γαλλία, βρίσκονται μετά από αιώνες στο ίδιο στρατόπεδο.
Αυτή η πρώτη Συνθήκη έχει ως άμεσο στόχο τη θέσπιση κοινής αγοράς άνθρακα και χάλυβα, που αποτελούσαν την εποχή εκείνη στρατηγικής σημασίας πρώτες ύλες. Αποσκοπεί, επίσης, στην εγκαθίδρυση μιας οικονομικής και σταδιακά πολιτικής κοινότητας. Η Συνθήκη, η οποία προβλέπει τη σύσταση μίας Ανώτατης Αρχής, μίας κοινής Συνέλευσης, ενός ειδικού Συμβουλίου Υπουργών και ενός Δικαστηρίου, αποτελεί προπομπό του θεσμικού συστήματος της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Σκοπός της Συνθήκης είναι να συμβάλει στην οικοδόμηση μιας ευρωπαϊκής πολιτικής μέσω της υλοποίησης των οικονομικών στόχων. Τα υπογράφοντα κράτη διακηρύσσουν την αποφασιστικότητά τους «να θέσουν τις βάσεις μιας διαρκώς στενότερης ένωσης των ευρωπαϊκών λαών» που αποτελεί προοίμιο της Συνθήκης ΕΟΚ.
Η επιτυχία της ΕΚΑΧ, οδηγεί τις έξι συνιδρύτριες χώρες, στη διεύρυνση της συνεργασίας τους και στην υπογραφή της «Συνθήκης της Ρώμης», στις 25 Μαρτίου του 1957. Με τη συνθήκη αυτή εγκαθιδρύονται δύο νέοι θεσμοί:
– Η «Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας – (ΕΚΑΕ)», η οποία θέτει υπό κοινό έλεγχο την ειρηνική χρήση της ατομικής ενέργειας, στο πρότυπο της ΕΚΑΧ και
– Η «Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα – (ΕΟΚ)», η οποία αποτελεί την πρώτη μορφή τελωνειακής ένωσης, μεταξύ των έξι χωρών που συμμετέχουν, καθώς, βασίζεται σε ελεύθερες διασυνοριακές συναλλαγές με την κατοχύρωση “τεσσάρων ελευθεριών”, όπως ελεύθερη διακίνηση αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίων και ανθρώπων.
Οι τρεις παραπάνω «Κοινότητες», ΕΟΚ, ΕΚΑΕ και ΕΚΑΧ, συγχωνεύτηκαν στις 8 Απριλίου του 1965, στην «Ευρωπαϊκή Κοινότητα», η οποία στη συνέχεια διευρύνθηκε με τη συμμετοχή και άλλων κρατών – μελών και από την 1η Ιανουαρίου του 1993, τίθεται σε ισχύ η «Ενιαία Αγορά».