Η συχνή δυσκολία εύρεσης της σωστής λέξης μπορεί να σηματοδοτεί αλλαγές στον εγκέφαλο που συνάδουν με τα πρώιμα (“προκλινικά”) στάδια της νόσου Αλτσχάιμερ – πριν εμφανιστούν πιο εμφανή συμπτώματα.
Ωστόσο, μια πρόσφατη μελέτη από το Πανεπιστήμιο του Τορόντο δείχνει ότι η ταχύτητα της ομιλίας και όχι η δυσκολία στην εύρεση λέξεων είναι πιο ακριβής δείκτης της υγείας του εγκεφάλου στους ηλικιωμένους.
Οι ερευνητές ζήτησαν από 125 υγιείς ενήλικες, ηλικίας 18 έως 90 ετών, να περιγράψουν λεπτομερώς μια σκηνή. Οι καταγραφές αυτών των περιγραφών αναλύθηκαν στη συνέχεια από λογισμικό τεχνητής νοημοσύνης (AI) για την εξαγωγή χαρακτηριστικών όπως η ταχύτητα ομιλίας, η διάρκεια των παύσεων μεταξύ των λέξεων και η ποικιλία των λέξεων που χρησιμοποιήθηκαν.
Οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν επίσης μια τυπική σειρά δοκιμασιών που μετρούν τη συγκέντρωση, την ταχύτητα σκέψης και την ικανότητα σχεδιασμού και εκτέλεσης εργασιών. Η σχετιζόμενη με την ηλικία μείωση αυτών των “εκτελεστικών” ικανοτήτων συνδέθηκε στενά με τον ρυθμό της καθημερινής ομιλίας ενός ατόμου, υποδηλώνοντας μια ευρύτερη μείωση από τη δυσκολία εύρεσης της σωστής λέξης.
Μια νέα πτυχή αυτής της μελέτης ήταν η χρήση ενός “έργου παρεμβολής εικόνας-λέξης”, ενός έξυπνου έργου που σχεδιάστηκε για να διαχωρίσει τα δύο στάδια της κατονομασίας ενός αντικειμένου: την εύρεση της σωστής λέξης και την καθοδήγηση του στόματος για το πώς να την πει δυνατά.
Κατά τη διάρκεια αυτής της εργασίας, στους συμμετέχοντες εμφανίζονταν εικόνες καθημερινών αντικειμένων (όπως μια σκούπα), ενώ τους ακουγόταν ένα ηχητικό απόσπασμα μιας λέξης που είτε σχετίζεται με τη σημασία της (όπως “σφουγγαρίστρα” – που δυσκολεύει τη σκέψη του ονόματος της εικόνας) είτε που ακούγεται παρόμοια (όπως “γαμπρός” – που μπορεί να διευκολύνει).
Είναι ενδιαφέρον ότι η μελέτη διαπίστωσε ότι η φυσική ταχύτητα ομιλίας των ηλικιωμένων ενηλίκων σχετίζεται με την ταχύτητά τους στην κατονομασία εικόνων. Αυτό υπογραμμίζει ότι μια γενική επιβράδυνση της επεξεργασίας μπορεί να κρύβεται πίσω από τις ευρύτερες γνωστικές και γλωσσικές αλλαγές με την ηλικία, παρά από μια συγκεκριμένη πρόκληση στην ανάκτηση της μνήμης για τις λέξεις.
Πώς να γίνουν τα ευρήματα πιο ισχυρά
Παρόλο που τα ευρήματα της παρούσας μελέτης είναι ενδιαφέροντα, η εύρεση λέξεων ως απάντηση σε ενδείξεις που βασίζονται σε εικόνες μπορεί να μην αντικατοπτρίζει την πολυπλοκότητα του λεξιλογίου σε μια καθημερινή συζήτηση χωρίς περιορισμούς.
Οι δοκιμασίες λεκτικής ευχέρειας, οι οποίες απαιτούν από τους συμμετέχοντες να δημιουργήσουν όσο το δυνατόν περισσότερες λέξεις από μια δεδομένη κατηγορία (για παράδειγμα, ζώα ή φρούτα) ή να αρχίσουν με ένα συγκεκριμένο γράμμα μέσα σε ένα χρονικό όριο, μπορούν να χρησιμοποιηθούν με την κατονομασία με εικόνες για να αποτυπώσουν καλύτερα το φαινόμενο της “άκρης της γλώσσας”.
Το φαινόμενο της “άκρης της γλώσσας” αναφέρεται στην προσωρινή αδυναμία ανάκλησης μιας λέξης από τη μνήμη, παρά τη μερική ανάκληση και την αίσθηση ότι η λέξη είναι γνωστή.
Αυτές οι δοκιμασίες θεωρούνται καλύτερη δοκιμασία των καθημερινών συνομιλιών από ό,τι η δοκιμασία παρεμβολής εικόνας-λέξης, επειδή περιλαμβάνουν την ενεργή ανάκτηση και παραγωγή λέξεων από το λεξιλόγιο του ατόμου, παρόμοια με τις διαδικασίες που εμπλέκονται στη φυσική ομιλία.
Ενώ η απόδοση της λεκτικής ευχέρειας δεν μειώνεται σημαντικά με τη φυσιολογική γήρανση (όπως έδειξε μια μελέτη του 2022), η κακή απόδοση σε αυτές τις εργασίες μπορεί να υποδηλώνει νευροεκφυλιστικές ασθένειες όπως η νόσος Αλτσχάιμερ.
Οι δοκιμασίες είναι χρήσιμες επειδή λαμβάνουν υπόψη τις τυπικές αλλαγές στην ικανότητα ανάκτησης λέξεων καθώς οι άνθρωποι γερνούν, επιτρέποντας στους γιατρούς να εντοπίζουν βλάβες πέραν αυτών που αναμένονται από τη φυσιολογική γήρανση και ενδεχομένως να ανιχνεύουν νευροεκφυλιστικές παθήσεις.
Η δοκιμασία λεκτικής ευχέρειας εμπλέκει διάφορες περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονται στη γλώσσα, τη μνήμη και την εκτελεστική λειτουργία και, ως εκ τούτου, μπορεί να προσφέρει πληροφορίες σχετικά με το ποιες περιοχές του εγκεφάλου επηρεάζονται από τη γνωστική παρακμή.
Οι συγγραφείς της μελέτης του Πανεπιστημίου του Τορόντο θα μπορούσαν να είχαν διερευνήσει τις υποκειμενικές εμπειρίες των συμμετεχόντων σχετικά με τις δυσκολίες εύρεσης λέξεων παράλληλα με αντικειμενικές μετρήσεις όπως οι παύσεις ομιλίας. Αυτό θα παρείχε μια πιο ολοκληρωμένη κατανόηση των εμπλεκόμενων γνωστικών διεργασιών.
Οι προσωπικές αναφορές της “αίσθησης” της προσπάθειας ανάκτησης λέξεων θα μπορούσαν να προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες που θα συμπλήρωναν τα συμπεριφορικά δεδομένα, οδηγώντας ενδεχομένως σε πιο ισχυρά εργαλεία για την ποσοτικοποίηση και την ανίχνευση της πρώιμης γνωστικής παρακμής.
Ανοίγοντας πόρτες
Παρ’ όλα αυτά, η μελέτη αυτή άνοιξε συναρπαστικές πόρτες για μελλοντική έρευνα, δείχνοντας ότι δεν είναι μόνο το τι λέμε αλλά και το πόσο γρήγορα το λέμε που μπορεί να αποκαλύψει γνωστικές αλλαγές.
Αξιοποιώντας τεχνολογίες επεξεργασίας φυσικής γλώσσας (ένα είδος τεχνητής νοημοσύνης), οι οποίες χρησιμοποιούν υπολογιστικές τεχνικές για την ανάλυση και την κατανόηση δεδομένων ανθρώπινης γλώσσας, η εργασία αυτή προωθεί προηγούμενες μελέτες που παρατήρησαν λεπτές αλλαγές στον προφορικό και γραπτό λόγο δημόσιων προσώπων όπως ο Ρόναλντ Ρίγκαν και η Ίρις Μέρντοχ τα χρόνια πριν από τη διάγνωση της άνοιας.
Ενώ αυτές οι ευκαιριακές εκθέσεις βασίζονταν στην αναδρομή στο παρελθόν μετά τη διάγνωση της άνοιας, η παρούσα μελέτη παρέχει μια πιο συστηματική, βασισμένη στα δεδομένα και εμπροσθοβαρή προσέγγιση.
Η χρήση των ταχέων εξελίξεων στην επεξεργασία της φυσικής γλώσσας θα επιτρέψει την αυτόματη, ανίχνευση γλωσσικών αλλαγών, όπως η επιβράδυνση του ρυθμού ομιλίας.
Η μελέτη αυτή υπογραμμίζει τη δυνατότητα των αλλαγών του ρυθμού ομιλίας ως σημαντικού αλλά και ανεπαίσθητου δείκτη της γνωστικής υγείας, ο οποίος θα μπορούσε να βοηθήσει στον εντοπισμό ατόμων που διατρέχουν κίνδυνο πριν γίνουν εμφανή πιο σοβαρά συμπτώματα.