Ακούγεται σαν επιστημονική φαντασία. Πλοία που ταξιδεύουν στον ωκεανό χωρίς κανέναν επιβάτη, χωρίς κανέναν στο τιμόνι. Αλλά αυτό το όραμα του μέλλοντος έρχεται – και μάλιστα νωρίτερα από ό,τι νομίζετε.
Μπορείτε να το δείτε σε ένα νορβηγικό φιόρδ, όπου ένα τεράστιο, ασβεστοπράσινο σκάφος δοκιμάζεται. Με την πρώτη ματιά, μοιάζει με οποιοδήποτε άλλο πλοίο. Αν κοιτάξει κάποιος πιο προσεκτικά, όμως, θα δει όλο το εξοπλισμό υψηλής τεχνολογίας. Κάμερες, μικρόφωνα, ραντάρ, GPS και κάθε είδους δορυφορικές επικοινωνίες.
“Προσθέσαμε πολύ εξοπλισμό και το σχεδιάσαμε ειδικά για να είναι αυτό που λέμε “ρομποτικό””, λέει ο Κόλιν Φιλντ, επικεφαλής των απομακρυσμένων συστημάτων της αμερικανοβρετανικής εταιρείας Ocean Infinity (OI).
Το πλοίο αποτελεί μέρος της νέας “Αρμάδας” της OI – ενός στόλου τελικά 23 σκαφών – που θα ερευνά τον βυθό για τους φορείς εκμετάλλευσης υπεράκτιων αιολικών πάρκων και θα ελέγχει τις υποβρύχιες υποδομές για τη βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Είναι εντυπωσιακό ότι για ένα πλοίο μήκους 78 μέτρων (255 ποδών) υπάρχουν μόνο 16 άτομα στο πλοίο. Ένα παραδοσιακό πλοίο που εκτελεί το ίδιο είδος εργασίας θα χρειαζόταν πλήρωμα 40 ή 50 ατόμων. Η OI πιστεύει ότι μπορεί να μειώσει ακόμη περισσότερο τον αριθμό.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι πολλοί από τους ρόλους μπορούν να εκτελεστούν εκατοντάδες μίλια μακριά στη στεριά.
Η είσοδος στο απομακρυσμένο κέντρο επιχειρήσεων της εταιρείας στο Σαουθάμπτον είναι σαν να μπαίνεις σε ένα φουτουριστικό κινηματογραφικό σκηνικό. Το αμυδρά φωτισμένο δωμάτιο είναι τεράστιο και είναι γεμάτο με 20 “σταθμούς γέφυρας”, ο καθένας εξοπλισμένος με χειριστήρια που μοιάζουν με παιχνίδια και οθόνες αφής.
Οι χειριστές που κάθονται στις ψηλοτάκουνες καρέκλες τους παρακολουθούν μια σειρά από οθόνες που προβάλλουν μια ζωντανή ροή που προέρχεται από τις κάμερες του πλοίου και ένα πλήθος αισθητήρων.
Μια βασική δοκιμασία για αυτόν τον νέο τρόπο εργασίας είναι να δοθεί εντολή σε ένα υποβρύχιο ρομπότ – ή τηλεχειριζόμενο όχημα (ROV) – να κατέβει από το κατάστρωμα για να σαρώσει τον πυθμένα της θάλασσας.
“Είναι εκπληκτικό το πώς όλα αυτοματοποιούνται”, λέει ο εκπαιδευόμενος πιλότος του ROV Marian Meza Chavira. “Κατά κάποιο τρόπο είναι ευκολότερο εδώ από ό,τι στην ανοικτή θάλασσα, επειδή έχεις τόσες περισσότερες κάμερες για το πλαίσιο”.
Η αυτονομία, η ρομποτική και η απομακρυσμένη λειτουργία, μαζί με την τεχνητή νοημοσύνη, θα μεταμορφώσουν όλους τους τομείς των μεταφορών. Η ναυτιλία δεν θα διαφέρει και τα πειράματα βρίσκονται σε εξέλιξη σε όλο τον κόσμο.
Στη Νορβηγία, για παράδειγμα, υπάρχει ένα ηλεκτρικό πλοίο μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων μήκους 80 μέτρων που πηγαινοέρχεται μεταξύ ενός εργοστασίου λιπασμάτων και ενός τοπικού λιμανιού. Στο Βέλγιο και την Ιαπωνία υπάρχουν οχηματαγωγά πλοία που πλοηγούνται αυτόνομα μεταξύ προορισμών, ελλιμενίζοντας και αποκολλώντας σε κάθε τοποθεσία. Και στην Κίνα, επίσης, μεγάλα αυτόνομα πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων εκτελούν δρομολόγια μεταξύ παράκτιων πόλεων.
Τα πλεονεκτήματα είναι προφανή. Με λιγότερους επιβαίνοντες, τα πλοία μπορούν να είναι μικρότερα, πράγμα που σημαίνει ότι χρειάζονται λιγότερα καύσιμα και έχουν πολύ μικρότερο αποτύπωμα άνθρακα.
Ο Rudy Negenborn ερευνά την αυτόνομη ναυτιλία στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Delft. Λέει ότι τα συστήματα υψηλής τεχνολογίας που απαιτούνται για την πλήρη αντικατάσταση του πληρώματος αναπτύσσονται με ταχύτητα, αλλά έχουν ακόμη δρόμο μπροστά τους.
“Είχαμε αυτόματους πιλότους που άφηναν τα πλοία να ακολουθούν μια πορεία μόνα τους. Αυτό δεν είναι τόσο δύσκολο. Οι προκλήσεις έρχονται όταν αλληλεπιδρούν με άλλη κίνηση ή με ένα λιμάνι ή όταν υπάρχουν απρόβλεπτες καταστάσεις ή κακές καιρικές συνθήκες”, δήλωσε στο BBC News.
“Αλλά τελικά, αυτό θα οδηγήσει σε ασφαλέστερες, πιο αποτελεσματικές και πιο βιώσιμες μεταφορές πάνω από το νερό. Είμαι σίγουρος γι’ αυτό”.
Ορισμένα μικρότερα σκάφη επιτρέπεται ήδη να εργάζονται χωρίς κανέναν επιβάτη.
Η βρετανική εταιρεία Sea-Kit International σχεδιάζει και κατασκευάζει έναν στόλο από αυτά τα σκάφη χωρίς πλήρωμα.
Ένα από αυτά στάλθηκε πρόσφατα στην Τόνγκα για να χαρτογραφήσει το ενεργό υποθαλάσσιο ηφαίστειο που εξερράγη θεαματικά το 2022, μια εργασία που θεωρείται πολύ επικίνδυνη για να συμμετέχουν άνθρωποι.
Ακολουθήσαμε ένα σκάφος μήκους 12 μέτρων (39 πόδια), που μόλις είχε βγει από το εργοστάσιο, καθώς έπλεε έξω από το λιμάνι του Πλίμουθ για να επιθεωρήσει ένα ναυάγιο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το κατακόκκινο σκάφος με την ονομασία Vaquita κατασκευάστηκε για την ολλανδική εταιρεία ερευνών Fugro.
Κάνει μια μοναχική φιγούρα καθώς γλιστράει στα κύματα. Ελέγχεται πλήρως από ένα πλήρωμα 475 μίλια μακριά σε ένα γραφείο στο Αμπερντίν.
Οι εντολές του καπετάνιου της Fugro, Dmitrij Dadycin, που μεταδίδονται μέσω δορυφόρου, στρέφουν το Vaquita σβέλτα προς τη μία και μετά προς την άλλη κατεύθυνση. Ένα ROV αναπτύσσεται για να κατεβεί να εξερευνήσει το βυθισμένο αντιτορπιλικό. Όλο αυτό το διάστημα, κάμερες στην επιφάνεια δίνουν μια εικόνα 360 μοιρών των γύρω υδάτων.
“Υπάρχει μεγαλύτερη ευχαρίστηση στην εργασία με αυτόν τον τρόπο”, λέει ο Dmitrij, ο οποίος πέρασε πολλά χρόνια στη θάλασσα.
“Σίγουρα δεν μου λείπει το κούνημα και το κύλισμα. Και στο τέλος της βάρδιας σου, μπορείς να πας σπίτι σου”.
Πολλά ερωτήματα έρχονται στο μυαλό σχετικά με την τηλεχειριζόμενη και αυτόνομη ναυτιλία, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τα αυτοκίνητα και τα τρένα χωρίς οδηγό και τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη που γεμίζουν όλο και περισσότερο τους ουρανούς μας.
Πώς θα αλλάξουν αυτές οι τεχνολογίες τη φύση της εργασίας; Μπορούν να δημιουργήσουν νέους και διαφορετικούς τύπους θέσεων εργασίας για να αντικαταστήσουν αυτές που καταργούν; Πόσο ασφαλή είναι τα συστήματα που αναπτύσσονται – μπορούν να αμυνθούν έναντι κυβερνοεπιθέσεων και πειρατείας; Πιο θεμελιωδώς, είναι αρκετά εύρωστα και αξιόπιστα; Τι θα συμβεί αν πέσει μια δορυφορική σύνδεση;
“Όλα όσα κάνουμε ξεκινούν από τη σκοπιά της ασφάλειας”, λέει ο επιχειρησιακός διευθυντής της Sea-Kit, Ashley Skett, από το εργαστήριό του, όπου η ομάδα βάζει τις τελευταίες πινελιές σε ένα ακόμη σκάφος χωρίς πλήρωμα.
“Όταν αυτό το σκάφος βρίσκεται στη θάλασσα, δεν υπάρχει κανείς στο σκάφος για να διορθώσει κάτι αν κάτι πάει στραβά, οπότε πρέπει να έχεις ένα εναλλακτικό σύστημα έτοιμο να επέμβει. Αυτό το σκάφος είναι κατασκευασμένο σχεδόν σε δύο μισά με δύο από τα πάντα επί του σκάφους. Το έξυπνο κομμάτι βρίσκεται στο λογισμικό που επιτρέπει στο σκάφος να εναλλάσσεται απρόσκοπτα μεταξύ των συστημάτων”.
Ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (ΙΜΟ) ασχολείται επί του παρόντος με όλα τα ζητήματα που αφορούν την αυτονομία στη θάλασσα. Ελπίζει να εισαγάγει εθελοντικούς κώδικες που θα καθορίζουν τις βέλτιστες πρακτικές έως το 2028, με σκοπό τελικά να τους καταστήσει υποχρεωτικούς.
Όπως ισχύει, τα μεγαλύτερα πλοία πρέπει να έχουν μαζί τους στη θάλασσα έναν καπετάνιο – ή πλοίαρχο.
“Θα εξετάσουμε συγκεκριμένα τον ρόλο του πλοιάρχου και των αξιωματικών σε ένα πλοίο στο πλαίσιο ενός κέντρου τηλεχειρισμού”, λέει η διευθύντρια του ΙΜΟ Heike Deggim.
“Θα θεωρούσατε τώρα ότι ένας χειριστής τηλεχειριστηρίου είναι ισοδύναμος με έναν πλοίαρχο σε ένα πλοίο; Αυτό χρειάζεται περαιτέρω εργασία”.
Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου έχει ήδη λάβει θέση για το θέμα αυτό και επιθυμεί να ενσωματώσει την ιδέα των απομακρυσμένων κυρίων στη νομοθεσία.
“Έρχεται μια τεράστια βιομηχανία και η κυβέρνηση προφανώς δεν θέλει να χάσει τις ευκαιρίες. Θέλουν να δουν τις εταιρείες να επενδύουν εδώ και να λειτουργούν τα πλοία τους από εδώ”, παρατήρησε η δικηγόρος ναυτιλίας Fiona Cain από την Haynes and Boone.
Πίσω στο νορβηγικό φιόρδ, ο καπετάνιος του Ocean Infinity Simon Macaulay έχει σίγουρα τα μάτια του στον ορίζοντα.
“Θα μπορούσα να προβλέψω μια κατάσταση όπου θα υπάρχει ένας πλοίαρχος που θα είναι υπεύθυνος για ένα πλοίο εξ αποστάσεως ή για έναν αριθμό πλοίων εξ αποστάσεως. Προφανώς αυτό χρειάζεται αλλαγή της νομοθεσίας και μέρος αυτού που δημιουργούμε εδώ είναι η γνώση και η ασφάλεια. Στέλνουμε ανιχνευτές και δορυφόρους στην άλλη πλευρά του ηλιακού συστήματος, οπότε αυτό μπορεί να γίνει”.