Οι φωτογραφίες που έδωσε στη δημοσιότητα η εταιρεία γενετικής Colossal Biosciences στις αρχές Απριλίου απαθανατίζουν κάτι ανύπαρκτο: τον εξαφανισμένο εδώ και περισσότερα από 10.000 χρόνια ανταρόλυκο.
Μέλος της οικογένειας των κυνιδών, με μήκος σχεδόν 1,80 μέτρα και βάρος περίπου 70 κιλά, λυμαινόταν από την Υστερη Πλειστόκαινο (125.000 χρόνια πριν) τις περιοχές του σημερινού Νότιου Καναδά και των Ηνωμένων Πολιτειών κυνηγώντας άλογα, βίσονες, ίσως και μαμούθ.
Ηταν η αλλαγή του κλίματος στην επόμενη γεωλογική εποχή, την Ολόκαινο, και η μείωση των μεγάλων θηραμάτων που οδήγησαν στη σταδιακή εξάλειψή του. Και είναι η πρόσφατη τεράστια εξέλιξη της γενετικής στις αρχές του 21ου αιώνα που επέτρεψε στους επιστήμονες να ξεψαχνίσουν το αρχαίο DNA και εκείνο των σημερινών συγγενών του, επιτυγχάνοντας την «απο-εξαφάνισή» του.
Ο όρος αυτός, de-extinction, προστέθηκε στο καθημερινό λεξιλόγιο την τελευταία πενταετία. Αφορά τη δυνατότητα χειρισμού των γονιδίων με τέτοιον τρόπο ώστε να αναπαραχθούν τεχνητά οργανισμοί χαμένοι στην άβυσσο του χρόνου. Μη κερδοσκοπικά ιδρύματα όπως το Revive & Restore στην Καλιφόρνια ή το Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης ή εταιρείες σαν την Colossal Biosciences διαβεβαίωναν από το 2022 ότι η επαναφορά ειδών όπως το μαμούθ, η μαρσιποφόρα σαρκοβόρα θυλακίνη και το ντόντο είναι εφικτή.
Ωστόσο, έως πρόσφατα τα εμπόδια έμοιαζαν ανυπέρβλητα, κυρίως αναφορικά με την αλληλουχία του γονιδιώματος: σε οργανικά υπολείμματα, οστά, απολιθώματα με ηλικία δεκάδων ή εκατοντάδων χιλιάδων ετών, η ακολουθία του DNA έχει θρυμματιστεί, επομένως η πλήρης αποκατάσταση της εικόνας του είναι αδύνατη. Η εναλλακτική λύση πρεσβεύει τη σύγκριση του αρχαίου γονιδιώματος με αυτό των σύγχρονων επιγόνων ενός οργανισμού και τη συμπλήρωση των κενών με τη μέθοδο της «αντίστροφης μηχανικής».
Εγχείρημα που η Μπεθ Σαπίρο, πρώην καθηγήτρια Γενετικής του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας Σάντα Κρουζ (UCSC) και από το 2024 επικεφαλής της επιστημονικής ομάδας της Colossal Biosciences, περιέγραφε στις 7 Απριλίου στον Ντ. Τ. Μαξ του «New Yorker» ως εξής: «Πρέπει να κατανοήσουμε πώς να συμπληρώσουμε ένα παζλ ενός τρισεκατομμυρίου κομματιών δουλεύοντας με κομμάτια τα οποία κάποιος άφησε εκτεθειμένα σε θύελλες, χρησιμοποιώντας ως υπόδειγμα την εικόνα από το κουτί ενός ελαφρώς διαφορετικού παζλ και τα περιεχόμενα από 150.000 άλλα παζλ».
Απο-εξαφάνιση και ποπ κουλτούρα
Ακούγεται σαν κυκεώνας εντός ενός λαβυρίνθου μέσα σε ένα χάος. Πώς πλοηγείται κανείς σε αυτό το τοπίο; Με παρακάμψεις, προσομοιώσεις και προσεγγίσεις. Το 2023, η Colossal Biosciences αποφάσισε να αλλάξει προσωρινά κατεύθυνση, μεταθέτοντας για το μέλλον την απόπειρα αναβίωσης του μαμούθ που της είχε εξασφαλίσει δημοσιότητα αλλά αποδεικνυόταν εξαιρετικά χρονοβόρα.
Η υποψηφιότητα του ανταρόλυκου διέθετε το πλεονέκτημα ότι το DNA των λύκων ταυτίζεται με το δικό του κατά 99,5%, ενώ εκείνο των σκύλων, του πιο οικείου μέλους της οικογένειας των κυνιδών, είναι από τα καλύτερα μελετημένα. Οταν δύο δείγματα οστών ανταρόλυκων ηλικίας 13.000 και 72.000 ετών, αντίστοιχα, κατέστησαν δυνατή την ανασύσταση του γονιδιώματός τους κατά 91,5%, οι υπεύθυνοι του προγράμματος αισθάνθηκαν ότι πατούσαν σε σταθερότερο έδαφος: «Η δημιουργία του ανταρόλυκου απαιτούσε μόνο 20 τροποποιήσεις σε 14 γονίδια του κοινού γκρίζου λύκου», όπως το συνοψίζει ο Τζέφρι Κλάγκερ στο «Time» της 7ης Απριλίου. (Συγκριτικά, η ανάσταση του μαμούθ απαιτεί επεμβάσεις σε 85 γονίδια.)
Επειτα από μήνες γενετικής κοπτοραπτικής, 45 έμβρυα τοποθετήθηκαν σε θηλυκά λαγωνικά που επιλέχθηκαν ως παρένθετες μητέρες. Την 1η Οκτωβρίου 2024 γεννήθηκαν ο Ρωμύλος και ο Ρώμος. Τους μυθικούς ιδρυτές της Ρώμης που τράφηκαν από μια λύκαινα ακολούθησε τον περασμένο Φεβρουάριο η Καλίσι, προς τιμήν της Ντενέρις Ταργκάριεν, του χαρακτήρα της Εμίλια Κλαρκ στο «Game of Thrones», γνωστής και ως «μητέρας των δράκων».
Εναυσμα για την επιστροφή του ανταρόλυκου υπήρξε ένα podcast: αυτό του Τζορτζ Τσερτς, καθηγητή της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Ο 70χρονος επιστήμονας είναι φημισμένος μεταξύ των ομολόγων του για το σπουδαίο έργο του στην τροποποίηση γονιδίων και διάσημος στο ευρύ κοινό από τις φαντεζί θέσεις του για τις δυνητικές χρήσεις της γενετικής: έχει ταχθεί υπέρ της γονιδιοθεραπείας προκειμένου να αυξηθεί η αντίσταση του ανθρώπινου οργανισμού στη ραδιενεργό ακτινοβολία ώστε να διευκολυνθούν τα διαπλανητικά ταξίδια και έχει προτείνει να σκεφτούμε σοβαρά το ζήτημα της κλωνοποίησης των Νεάντερταλ.
Τέτοιες προχωρημένες απόψεις προσέλκυσαν το ενδιαφέρον του 43χρονου αμερικανού επιχειρηματία Μπεν Λαμ, ο οποίος έσπευσε να τον συναντήσει. Σύμφωνα με τον «New Yorker», του έθεσε το ερώτημα τι θα έκανε αν είχε ανεξάντλητους πόρους στη διάθεσή του. Το όνειρο του Τσερτς ήταν η επαναφορά του μαμούθ – μάλιστα ο Πίτερ Τιλ της PayPal και της Palantir Technologies είχε θέσει στη διάθεσή του έναν προϋπολογισμό «της τάξης των 100».
Ο Λαμ ξεροκατάπιε, έπειτα σκέφτηκε «Γαμώτο, κι εγώ θα μπορούσα να βρω 100 εκατομμύρια δολάρια για ένα τέτοιο πρόγραμμα». Οταν ο Τσερτς διευκρίνισε ότι ο Τιλ του είχε παραχωρήσει μόλις 100.000, ο Λαμ έμεινε ενεός. Ο ίδιος μπορεί να είχε πέντε φορές μικρότερη περιουσία (3,7 αντί 17,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων), αλλά ήταν πρόθυμος να διαθέσει πολλά, να επενδύσει περισσότερα και να διαμορφώσει ένα επικερδές όραμα.
Η Μπεθ Σαπίρο, επικεφαλής του επιστημονικού τμήματος της Colossal Biosciences, και ο γενετιστής του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ Τζορτζ Τσερτς φωτογραφίζονται με τον ιδρυτή της εταιρείας, Μπεν Λαμ. Photo Colossal Biosciences handout via Reuters
Αν η παραπάνω δήλωση μαρτυρεί οικονομικό κυνισμό, ο Λαμ φροντίζει να την αντισταθμίζει με κοινωνική ευθύνη. Η εταιρεία του συνεργάζεται με δεκάδες περιβαλλοντικούς οργανισμούς, με τους οποίους έχει υποσχεθεί να μοιραστεί δωρεάν τεχνικές της, έχει δημιουργήσει ένα ίδρυμα με προίκα 50 εκατομμυρίων δολαρίων και στόχο τη διάδοση παρόμοιων τεχνολογιών, επιχορηγεί 40 μεταδιδακτορικές έρευνες σε πανεπιστήμια και ινστιτούτα.
Το έθνος των Μαντάν, Χιντάτσα και Αρικάρα στη Βόρεια Ντακότα, για το οποίο όπως και για το σύνολο των ιθαγενών Αμερικανών ο λύκος φέρει ιδιαίτερη συμβολική σημασία, έχει εκφράσει την πρόθεσή του να συνεργαστεί με την Colossal στο πρόγραμμα του ανταρόλυκου, όπως έγραφε στις αρχές Απριλίου ο Καρλ Ζίμερ στους «New York Times»: «Η παρουσία του θα μας υπενθυμίσει τις ευθύνες μας ως κηδεμόνων της Γης» κατά δήλωση του εκπροσώπου τους, Μαρκ Φοξ.
Επιπλέον, τα υποπροϊόντα των μελετών της «απο-εξαφάνισης» μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στην ποιότητα ζωής σημερινών ειδών. Ο Λούβε Ντάλεν του Κέντρου Παλαιογενετικής της Στοκχόλμης επεσήμαινε στον «New Yorker» ότι το έως τώρα έργο της επιχείρησης για την αναβίωση του μαμούθ οδηγεί στην ανάπτυξη εμβολίου κατά ενός ερπητοϊού ο οποίος είναι υπεύθυνος για τα δύο τρίτα των θανάτων ασιατικών ελεφάντων σε αιχμαλωσία και έναν σημαντικό αριθμό στο φυσικό τους περιβάλλον.
Προσεχώς Jurassic Park;
Ωστόσο, όλα αυτά δεν αναιρούν τα ηθικά και επιστημονικά ερωτήματα που περιβάλλουν την επιστήμη της «απο-εξαφάνισης» από τις απαρχές της. Στο ίδιο δημοσίευμα ο Ντάλεν σχολίαζε ότι τα κεφάλαια της Colossal «θα μπορούσαν να είχαν διοχετευθεί καλύτερα στην προστασία οικοτόπων, την εκδίωξη χωροκατακτητικών ειδών και την αντιμετώπιση των λαθροκυνηγών».
Πέρα από τις επείγουσες ανάγκες της πανίδας, είναι θεμιτές οι διαφαινόμενες αθρόες επεμβάσεις στα θεμέλια της ζωής; Η βιοχημικός του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ, Τζένιφερ Ντάουντνα, εφευρέτης του γενετικού εργαλείου γονιδιακής τροποποίησης από κοινού με τη διευθύντρια του Ινστιτούτου Λοιμωξιακής Βιολογίας Μαξ Πλανκ του Βερολίνου, Εμανουέλ Σαρπαντιέ, με την οποία μοιράστηκαν το Βραβείο Νομπέλ Χημείας το 2020, έχει ταχθεί υπέρ της επιλεκτικής χρήσης του μόνο προκειμένου να βοηθηθούν άνθρωποι που αντιμετωπίζουν σοβαρές εκ γενετής διαταραχές.
Για γενετιστές όπως η Ελινορ Κάρλσον, διευθύντρια προγραμμάτων του Ινστιτούτου Μπρόουντ που συνιστά σύμπραξη των Πανεπιστημίων Χάρβαρντ και ΜΙΤ, και μέλος του συμβουλευτικού συμβουλίου της Colossal Biosciences, ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζει η εταιρεία το επίτευγμά της είναι επιστημονικά παραπλανητικός: «Ρώτησα την Μπεθ [Σαπίρο] «γιατί τον αποκαλείτε ανταρόλυκο, ενώ είναι ένας γκρίζος λύκος με 17 ή 18 αλλαγές στο DNA του;»».
Η «ανάσταση» του ανταρόλυκου προήλθε από γενετική κοπτοραπτική, αφού πρώτα μελετήθηκε το γονιδίωμά του από θραύσματα οστών ηλικίας 13.000 και 72.000 ετών Photo Colossal Biosciences handout via Reuters
Η απάντηση της Σαπίρο, μέσω του «New Yorker», είναι μάλλον τεχνική: «Πετύχαμε μια λειτουργική απο-εξαφάνιση». Παλαιότερα, όμως, το 2022, πρoτού ενταχθεί στην Colossal, εξέφραζε και εκείνη αντιρρήσεις μιλώντας στο «Telegraph Magazine»: «Ενα είδος δεν είναι προϊόν μόνο του DNA του, αλλά και του περιβάλλοντος, των συνθηκών της κυοφορίας, της ανατροφής του, στοιχεία που δεν μπορούν να αναπαραχθούν σήμερα».
Ο Μπεν Λαμ αρνείται κατηγορηματικά ότι τελική επιδίωξή του είναι το απόλυτο φαίνεσθαι – ένα θεματικό πάρκο εν είδει «Jurassic Park». Προβάλλει την «απο-εξαφάνιση» ως ευεργετική εφαρμογή της ανθρώπινης τεχνολογίας και τη δυνατότητά της να επανορθώσει ένα μέρος της ζημιάς του Ανθρωπόκαινου.
Ως παράπλευρη διαδικασία της αναδημιουργίας του ανταρόλυκου η Colossal μπόρεσε να κλωνοποιήσει τέσσερις κόκκινους λύκους, είδος που κινδυνεύει άμεσα, και σύμφωνα με τον Τζέφρι Κλάγκερ του «Time» βρίσκεται σε προχωρημένες διαπραγματεύσεις με την Πολιτεία της Βόρειας Καρολίνα για την ανάπτυξη εργαλείων προστασίας ώστε «να διασωθεί ο κόκκινος λύκος και να επιταχυνθεί η ανάκαμψή του».
Στο μεταξύ, ο Ρωμύλος, ο Ρώμος και η Καλίσι, αγνοώντας όλες τις προεκτάσεις της ύπαρξής τους, περνούν μια χαρούμενη παιδική ηλικία σε άγνωστη έως τώρα τοποθεσία έκτασης 8.000 στρεμμάτων στις Βόρειες ΗΠΑ. Οι δημιουργοί τους προβλέπουν να γεννηθούν στο μέλλον άλλα τρία έως πέντε αδέλφια τους, αλλά δεν σκοπεύουν να τους επιτρέψουν την αναπαραγωγή.
Αλλωστε, σε λίγο θα επισκιαστούν: αν και ο Λαμ απεχθάνεται να μιλά δημόσια για προθεσμίες, οι υπεύθυνοι των προγραμμάτων του μαμούθ και της θυλακίνης στην Colossal Biosciences έχουν δηλώσει ότι η αναβίωσή τους αναμένεται έως το 2030. Μέχρι τότε, ανταρόλυκοι, τροποποιημένοι γκρίζοι λύκοι ή υβρίδια επιστημονικής φαντασίας, θα ζουν μελετώμενοι κάθε δευτερόλεπτο από τους ερευνητές, αυτό που η Μπεθ Σαπίρο αποκαλεί «το λυκίσιο Ritz-Carlton λαϊφστάιλ».