Η πρώτη υποβοηθούμενη αυτοκτονία με τη χρήση της κάψουλας Sarco πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο σε ένα δάσος στο ελβετικό καντόνι Σαφχάουζεν , κοντά στα γερμανικά σύνορα. Το άτομο που ήθελε να πεθάνει, μια 64χρονη Αμερικανίδα που έπασχε από ανοσοποιητική ασθένεια, εξήγησε εν συντομία σε μια βιντεοσκοπημένη καταγραφή γιατί ήθελε να βάλει τέλος στη ζωή της. Στη συνέχεια μπήκε μέσα στην κάψουλα και όταν το σύστημα ήταν έτοιμο, πάτησε το κουμπί. Λίγα λεπτά αργότερα ήταν νεκρή.
Έτσι περιέγραψε αργότερα τη σκηνή ένας φωτογράφος της ολλανδικής εφημερίδας De Volkskrant, ο οποίος βρισκόταν εκεί μαζί με μέλη της οργάνωσης υποβοηθούμενης αυτοκτονίας, The Last Resort.
Ο Φίλιπ Νίτσκε, ακτιβιστής του δικαιώματος στο θάνατο και εφευρέτης της κάψουλας, παρακολούθησε τη διαδικασία από τη Γερμανία. Έτσι, απέφυγετη σύλληψη, σε αντίθεση με όσους ήταν παρόντες στην τοποθεσία.
Ήδη από τα μέσα του έτους, το καντόνι Σαφχάουζεν είχε καταστήσει σαφές ότι οποιοσδήποτε εμπλέκεται στη χρήση της κάψουλας θα αντιμετώπιζε ποινική δίωξη. Το πρώτο άτομο που θέλησε να πεθάνει χρησιμοποιώντας την κάψουλα Sarco, επίσης μια Αμερικανίδα, ανακάλεσε στη συνέχεια την απόφασή της. Αργότερα, έβαλε τέλος στη ζωή της με τη βοήθεια μιας καθιερωμένης ελβετικής οργάνωσης υποβοηθούμενης αυτοκτονίας. Πριν από το θάνατό της, απηύθυνε σοβαρές κατηγορίες κατά της οργάνωσης The Last Resort.
Το δάσος στο Merishausen, κοντά στα γερμανικά σύνορα, όπου χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά η κάψουλα Sarco. Στο έδαφος, ένα απομεινάρι της λωρίδας οριοθέτησης που χρησιμοποίησε η αστυνομία.
Keystone / Ennio Leanza
Χρησιμοποιώντας για πρώτη φορά την κάψουλα Sarco, η οργάνωση Last Resort αγνόησε τις προειδοποιήσεις των ελβετικών αρχών. Την ίδια ακριβώς ημέρα, ο υπουργός Υγείας δήλωσε ότι η χρήση της κάψουλας απαγορεύεται στην Ελβετία.
Η σημερινή κατάσταση εγείρει πολλά ερωτήματα.
Έχουν κινηθεί νομικές διαδικασίες κατά της οργάνωσης The Last Resort;
Οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που ήταν μάρτυρες της αυτοκτονίας στο δάσος του Σαφχάουζεν αφέθηκαν ελεύθεροι αμέσως μετά τη σύλληψή τους. Ωστόσο, ο Φλοριάν Βιλέ, συμπρόεδρος της οργάνωσης The Last Resort και πρώην εκπρόσωπος Τύπου της Dignitas Germany, προφυλακίστηκε για 70 ημέρες και αφέθηκε ελεύθερος στις αρχές Δεκεμβρίου.
Την ίδια ημέρα, το γραφείο του εισαγγελέα του Σαφχάουζεν ανακοίνωσε ότι δεν υπάρχουν στοιχεία ανθρωποκτονίας. Ωστόσο, υπήρχε “ισχυρή υποψία για υποκίνηση και υποβοήθηση αυτοκτονίας”.
Μένει να δούμε αν θα απαγγελθούν κατηγορίες. Ωστόσο, μια μήνυση δεν θα ήταν απαραίτητα αντίθετη με τους στόχους της εν λόγω οργάνωσης, καθώς το νομικό πλαίσιο για την υποβοηθούμενη αυτοκτονία έχει καθοριστεί μέχρι στιγμής κυρίως από κορυφαίες αποφάσεις του Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου.
Είναι η χρήση της κάψουλας Sarco παράνομη στην Ελβετία;
Σύντομα, το ομοσπονδιακό δικαστήριο θα πρέπει να αποφανθεί σχετικά με αυτό. Και πιθανότατα η απάντηση θα είναι αρνητική. Αν και διάφορες αρχές στην Ελβετία έχουν κρίνει τη χρήση του ως παράνομη, οι λόγοι που προβάλλονται φαίνονται κάπως αυθαίρετοι.
Το καντόνι Βαλαί, για παράδειγμα, υποστήριξε ότι η κάψουλα δεν έχει εγκριθεί από την ελβετική αρχή εποπτείας φαρμάκων και ιατροτεχνολογικών προϊόντων Swissmedic. Ο οργανισμός, ωστόσο, δήλωσε ότι δεν έχει δικαιοδοσία επί της κάψουλας, καθώς δεν πρόκειται για ιατροτεχνολογικό προϊόν.
Εν τω μεταξύ, η Ελβετίδα υπουργός Υγείας Ελίζαμπεθ Μπομ-Σνάιντερ, δήλωσε στο κοινοβούλιο ότι η κάψουλα Sarco δεν πληρούσε τις απαιτήσεις της νομοθεσίας για την ασφάλεια των προϊόντων και ότι η χρήση αζώτου αντιβαίνει στο νόμο περί χημικών ουσιών.
Είναι αμφισβητήσιμο, ωστόσο, εάν αυτοί οι νόμοι είναι εφαρμόσιμοι στο πλαίσιο της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας, που αφορά το θεμελιώδες δικαίωμα των ανθρώπων να αποφασίζουν για τον θάνατό τους. Ένας λόγος για αμφιβολία είναι η απόφαση του Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου από τον περασμένο Μάρτιο. Στην πιο θεαματική υπόθεση των τελευταίων ετών, το ανώτατο δικαστήριο αθώωσε τον Πιέρ Μπεκ, πρώην αντιπρόεδρο της οργάνωσης υποβοηθούμενης αυτοκτονίας Exit στη γαλλόφωνη Ελβετία.
Ο Μπεκ είχε βοηθήσει υγιή 86χρονη γυναίκα η οποία ήθελε να πεθάνει μαζί με τον βαριά άρρωστο σύζυγό της, να βάλει τέλος στη ζώη της. Το Ομοσπονδιακό Δικαστήριο έκρινε ότι ούτε ο νόμος περί θεραπευτικών προϊόντων ούτε ο νόμος περί ναρκωτικών είχαν εφαρμογή στην υπόθεση αυτή.
Διάφοροι παρατηρητές έχουν ήδη εκφράσει την άποψη ότι ο νόμος περί ασφάλειας προϊόντων που επικαλείται η ελβετική κυβέρνηση δεν έχει εφαρμογή στην κάψουλα Sarco.
Ο ελβετικός ποινικός κώδικας είναι η νομική βάση για αυτό το θέμα. Το άρθρο 115 του Κώδικα απαγορεύει την υποβοηθούμενη αυτοκτονία στην Ελβετία εάν πραγματοποιείται για «ιδιοτελή κίνητρα» και η πράξη πρέπει να γίνει από το ίδιο το άτομο (αν και αυτό το σημείο συζητείται μεταξύ των δικηγόρων). Οι επαγγελματίες του ιατρικού τομέα πρέπει να τηρούν τις ευθύνες δέουσας επιμέλειας κατά την αξιολόγηση της υγείας και της ικανότητας λήψης αποφάσεων των ατόμων που αναζητούν βοήθεια όταν πεθάνουν.
Η Ελβετική Ακαδημία Ιατρικών Επιστημών έχει εκδώσει κατευθυντήριες γραμμές για τους γιατρούς που εμπλέκονται σε τέτοιες περιπτώσεις, αν και αυτές δεν είναι νομικά δεσμευτικές. Επιπλέον, οι οργανώσεις υποβοηθούμενης αυτοκτονίας θέτουν τους δικούς τους όρους και περιορισμούς για τις υπηρεσίες τους.
Οι ελβετικές οργανώσεις για το δικαίωμα στο θάνατο ζητούν τώρα αυστηρότερους κανονισμούς;
Εν ολίγοις, όχι. Το SWI Swissinfo.ch έθεσε αυτό το ερώτημα στις καθιερωμένες ελβετικές οργανώσεις υποβοηθούμενης αυτοκτονίας. Μόνο η Έρικα Πρέιζιγκ από την οργάνωση Lifecircle, τάχθηκε υπέρ ενός περιορισμού, και μόνο σε ένα σημείο: “Πιστεύω ότι κάθε νεοσύστατη οργάνωση θα πρέπει να λαμβάνει άδεια λειτουργίας, όπως ακριβώς ένας γιατρός που θέλει να ανοίξει ιατρείο”.
Το παράρτημα της Exit, της μεγαλύτερης οργάνωσης για την υποβοηθούμενη αυτοκτονία στη γερμανόφωνη περιοχή της Ελβετίας, τάσσεται με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο κατά της αυστηρότερης ρύθμισης. “Οποιοσδήποτε ειδικός νόμος θα περιόριζε την υποβοηθούμενη αυτοκτονία σε σχέση με σήμερα. Θα ρύθμιζε τις λεπτομέρειες χωρίς λόγο”.
Η Έρικα Πρέιζιγκ, πρόεδρος της οργάνωσης για την υποβοηθούμενη αυτοκτονία Lifecircle, ζητά τη θέσπιση διαδικασίας αδειοδότησης για τις νέες οργανώσεις στην Ελβετία.
Σύμφωνα με αυτούς, θα ήταν καλύτερο να αφήσουμε την ερμηνεία των λεπτομερειών στη νομολογία, η οποία αντανακλά πάντα το πνεύμα της εποχής. Η Dignitas και η Exit στη γαλλόφωνη Ελβετία τάσσονται επίσης κατά της αυστηρότερης ρύθμισης.
Ένα ακόμη θέμα που απασχολεί τις καθιερωμένες οργανώσεις για το δικαίωμα στο θάνατο είναι η νομική αντιμετώπιση των υποβοηθούμενων αυτοκτονιών. Καλούν τις αρχές να μην επιστρατεύουν την αστυνομία ή να μην διενεργούν ιατροδικαστικές εξετάσεις σε περιπτώσεις που είναι πλήρως τεκμηριωμένες.
Ορισμένα καντόνια έχουν ήδη καθιερώσει μια απλουστευμένη διαδικασία. Το Solothurn, ειδικότερα, ανέπτυξε μια πρότυπη λύση με την οργάνωση υποβοηθούμενης αυτοκτονίας Pegasos και την εισήγαγε τον Δεκέμβριο. Σε πολλά μέρη της Ελβετίας, το κόστος της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας εξακολουθεί να ειναι υψηλό.
Ο εξέχων υποστηρικτής και πρωτοπόρος της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας, Λούντβιχ Μινέλι και η οργάνωσή του Dignitas ζητούν επίσης να επιτραπεί η ενεργητική ευθανασία στην Ελβετία. Ο 92χρονος Μινέλι εμπνεύστηκε από το ολλανδικό μοντέλο, το οποίο -υπό διάφορες προϋποθέσεις- επιτρέπει επίσης την ενεργητική ευθανασία για ασθενείς με άνοια.
Θα αναθεωρήσει η ελβετική κυβέρνηση τους κανονισμούς της;
Η πρώτη χρήση της κάψουλας Sarco οδήγησε στην υποβολή δύο προτάσεων στο ομοσπονδιακό κοινοβούλιο. Η Νίνα Φερ Ντούσελ, από το δεξιό Ελβετικό Λαϊκό Κόμμα, ζητά από το εκτελεστικό όργανο της κυβέρνησης, το Ομοσπονδιακό Συμβούλιο, να διευκρινίσει πώς θα μπορούσε να απαγορευτεί πλήρως η κάψουλα Sarco. Εν τω μεταξύ, ο Πάτρικ Χάσιγκ από το κεντρώο Φιλελεύθερο Πράσινο Κόμμα, θέλει να μάθει πώς θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα νομικό πλαίσιο για την υποβοηθούμενη αυτοκτονία.
Οι δύο εκκρεμείς προτάσεις είναι πιθανό να προχωρήσουν αργά. Το Ομοσπονδιακό Συμβούλιο έχει ήδη διατυπώσει την άποψή του, δηλαδή ότι δεν βλέπει καμία ανάγκη για ρύθμιση. Θεωρεί ότι το ισχύον νομικό πλαίσιο είναι “σαφές, αλλά αρκετά ανοικτό ώστε να λαμβάνει υπόψη τη φιλελεύθερη στάση της Ελβετίας απέναντι στην υποβοηθούμενη αυτοκτονία”.
Κατά τις διαβουλεύσεις του, το Ομοσπονδιακό Συμβούλιο αναφέρθηκε στην έκθεση του 2011 Palliative Care, Suicide Prevention and Organised Assisted Suicide (Ανακουφιστική φροντίδα, πρόληψη της αυτοκτονίας και οργανωμένη υποβοηθούμενη αυτοκτονία), η οποία αποτέλεσε τη βάση για μια προηγούμενη απόφαση να μην ρυθμιστεί λεπτομερώς η υποβοηθούμενη αυτοκτονία. Τα νομικά επιχειρήματα που προβάλλονται στην έκθεση έχουν έκτοτε επαναβεβαιωθεί από το κοινοβούλιο επανειλημμένα.
Στην Ελβετία έχουν ήδη αποτύχει διάφορες απόπειρες ειδικής ρύθμισης της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας. Ως εκ τούτου, ισχύει το άρθρο 115 του Ελβετικού Ποινικού Κώδικα του 1942 και η ερμηνεία του πρέπει γίνεται από το Ομοσπονδιακό Δικαστήριο. Παρά τα έντονα συναισθήματα που προκάλεσε, η κάψουλα Sarco είναι επομένως απίθανο να πυροδοτήσει έναν νέο νόμο για την υποβοηθούμενη αυτοκτονία στη μεταρρυθμιστική Ελβετία.
Θα αλλάξει η Sarco την υποβοηθούμενη αυτοκτονία στην Ελβετία;
Όταν ρωτήθηκαν, η Exit στη γερμανόφωνη Ελβετία και η Dignitas δήλωσαν ότι θεωρούν την κάψουλα αυτοκτονίας περιθωριακό φαινόμενο και υποθέτουν ότι η ζήτηση για αυτή θα είναι μικρή ήταν χαμηλή. Σύμφωνα με την εμπειρία τους, οι άνθρωποι θέλουν να πεθάνουν περιτριγυρισμένοι από τους αγαπημένους τους, κρατώντας το χέρι ενός άλλου ατόμου. Ενώ όποιος χρησιμοποιεί την κάψουλα Sarco – το “Τέσλα του υποβοηθούμενου θανάτου” – πεθαίνει σε πλήρη απομόνωση.
Εν τω μεταξύ, η οργάνωση The Last Resort σημειώνει στον ιστότοπό της ότι η κάψουλα μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί από δυο ανθρώπους που θέλουν να αυτοκτονήσουν μαζί. Ένα ζευγάρι Βρετανών έγινε πρωτοσέλιδο τον Σεπτέμβριο όταν ανακοίνωσε ότι ήθελε να χρησιμοποιήσει την κάψουλα για να αυτοκτονήσει μαζί.
Εξακολουθεί να είναι δύσκολο να εκτιμηθεί η πραγματική ζήτηση για την κάψουλα. Δεν είναι επίσης σαφές σε ποιο βαθμό ο Νίτσκε και η Last Resort εξαρτώνται από την Ελβετία για τη χρήση της. Σε μια συνέντευξη στη NZZ, ο Νίτσκεανέφερε τη Φινλανδία ως πιθανή εναλλακτική λύση. Η Γερμανία, επίσης, μπορεί να προσφέρει επαρκή νομικά περιθώρια για τη χρήση της κάψουλας μετά από μια απόφαση του ομοσπονδιακού συνταγματικού δικαστηρίου το 2020.
Η αρχική ιδέα του Νίτσκε να κάνει το σχέδιο της κατασκευής εύκολα προσβάσιμο, επιτρέποντας σε άτομα σε όλο τον κόσμο να δημιουργήσουν τη δική τους κάψουλα χρησιμοποιώντας έναν τρισδιάστατο εκτυπωτή, είναι πιθανό να μην είναι πρακτική προς το παρόν. Η οργάνωση Last Resort υπολογίζει το κόστος εκτύπωσης σε 15.000 ευρώ. Επιπλέον, η δυνατότητα των ατόμων με περιοριστικές ασθένειες να αναλάβουν ένα τόσο σημαντικό έργο φαίνεται να είναι ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα.