Οι ερευνητές λένε ότι βρήκαν την απάντηση σχετικά με το πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος σε μια “κατάσταση ροής”.
Πολλοί άνθρωποι γνωρίζουν το συναίσθημα του να είσαι “στη ζώνη της δημιουργίας“: Καθώς βυθίζονται πλήρως σε μια εργασία, ο θόρυβος του κόσμου σβήνει και μπορεί να μην παρατηρούν τον χρόνο να περνάει. Οι γυμναστές μπορεί να εισέλθουν σε αυτή την ολοκληρωτική πνευματική κατάσταση καθώς τελειοποιούν ένα πρόγραμμα στο πάτωμα, ένας καλλιτέχνης μπορεί να βρει τη “ζώνη” όταν προσθέτει λεπτές πινελιές σε έναν πίνακα ζωγραφικής και ένας συγγραφέας μπορεί να εισέλθει σε αυτήν καθώς διαμορφώνει την κορύφωση ενός κεφαλαίου.
Αυτή η κατάσταση, γνωστή στην ψυχολογία ως “κατάσταση ροής“, επιδιώκεται από όσους θέλουν να είναι πιο παραγωγικοί και δημιουργικοί με ευχάριστο τρόπο. Το τι συμβαίνει στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια αυτής της κατάστασης, ωστόσο, βρίσκεται υπό συζήτηση για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες.
Τώρα, σε έρευνα που δημοσιεύθηκε στις 4 Μαρτίου στο περιοδικό Neuropsychologia, οι επιστήμονες ίσως έχουν λύσει το θέμα. Διεξήγαγαν μια νέα μελέτη σάρωσης του εγκεφάλου που αποκάλυψε τελικά ποιες περιοχές του εγκεφάλου ενεργοποιούνται εν μέσω μιας κατάστασης δημιουργικής ροής.
Τα ευρήματά τους αντικρούουν μια δημοφιλή θεωρία της ροής, ενώ υποστηρίζουν μια άλλη, και φαίνεται να αποκαλύπτουν τα βασικά συστατικά που απαιτούνται για να βρεθεί κανείς “στη ζώνη”.
Οι ανταγωνιστικές υποθέσεις της ροής
Ιστορικά έχουν μελετηθεί δύο εγκεφαλικά δίκτυα κατά τη διάρκεια εργασιών που θα μπορούσαν να ξεκλειδώσουν τη ροή. Το ένα είναι το δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας (DMN), ένα κύκλωμα συνδεδεμένων περιοχών του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ονειροπόληση, του οποίου η δραστηριότητα αυξάνεται όταν οι άνθρωποι δεν ασχολούνται με μια συγκεκριμένη εργασία. Το δεύτερο είναι το δίκτυο εκτελεστικού ελέγχου (ECN), το οποίο υποστηρίζει σύνθετες γνωστικές διαδικασίες, όπως η επίλυση προβλημάτων, και αποσυντονίζει τους περισπασμούς.
Και τα δύο δίκτυα μπορούν να δρουν ανεξάρτητα, αλλά έχει επίσης αποδειχθεί ότι εμφανίζουν ορισμένα επίπεδα συνδεσιμότητας και αλληλεπιδρούν δυναμικά, ιδίως κατά τη διάρκεια της δημιουργικής διαδικασίας.
Οι ερευνητές έχουν προτείνει δύο βασικές θεωρίες για το πώς η κατάσταση ροής επηρεάζει τον εγκέφαλο. Η πρώτη υποστηρίζει ότι πρόκειται για μια κατάσταση υπερσυγκέντρωσης στην οποία η δραστηριότητα του ECN αυξάνεται και καθοδηγεί το DMN να διατηρήσει την εστίαση σε μια εργασία, ώστε να βοηθήσει στη δημιουργία σχετικών ιδεών, δήλωσε ο Dmitri van der Linden, καθηγητής ψυχολογίας της εργασίας και της οργάνωσης στο Πανεπιστήμιο Erasmus του Ρότερνταμ, ο οποίος δεν συμμετείχε στη νέα μελέτη.
“Έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι κατά τη διάρκεια της ροής, η οποία χαρακτηρίζεται από έντονη εστίαση στην εργασία, η δραστηριότητα του DMN είναι σχετικά χαμηλή”, δήλωσε ο van der Linden στο Live Science σε ηλεκτρονικό μήνυμα. Η δραστηριότητα του DMN συνδέεται όμως με τη “δημιουργική παραγωγή”, η οποία είναι απαραίτητη για τη δημιουργία ιδεών και τον αυτοσχεδιασμό, σημείωσε. Με αυτό κατά νου, αυτή η πρώτη υπόθεση υπονοεί ότι τόσο το ECN όσο και το DMN είναι ενεργά και αλληλοεξουδετερώνονται κατά τη διάρκεια της ροής, συμβάλλοντας αντίστοιχα στην προσοχή και τη δημιουργικότητα.
Η εναλλακτική θεωρία της ροής, ωστόσο, λέει ότι η εξειδίκευση που αποκτά ένα άτομο σε μια εργασία μέσω της εξάσκησης σφυρηλατεί το δικό του νευρωνικό δίκτυο επεξεργασίας που δεν απαιτεί την εποπτεία του ECN ή τη συμμετοχή του DMN.
Αν δεν ξέρεις, δεν μπορείς να συγκεντρωθείς
Για να αντιπαραβάλουν αυτές τις υποθέσεις μεταξύ τους, ο John Kounios, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Drexel και κύριος συγγραφέας της μελέτης, και η ομάδα του μελέτησαν 32 κιθαρίστες τζαζ, μερικούς πολύ έμπειρους και μερικούς λιγότερο έμπειρους. Δημιουργικές εργασίες όπως ο αυτοσχεδιασμός της τζαζ προσφέρονται για την ενεργοποίηση μιας κατάστασης ροής.
Οι ερευνητές σάρωσαν τους εγκεφάλους των μουσικών χρησιμοποιώντας ηλεκτροεγκεφαλογραφικά καλύμματα, εντοιχισμένα καλύμματα με ηλεκτρόδια που παρακολουθούν την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου. Εξέτασαν τη δραστηριότητα σε περιοχές που σχετίζονται με το DMN και το ECN και συνέκριναν τις καταστάσεις ροής και μη ροής, τις οποίες αξιολόγησαν με ένα ερωτηματολόγιο σχετικά με τις εμπειρίες των μουσικών ενώ αυτοσχεδίαζαν.
Οι έμπειροι μουσικοί σε κατάσταση ροής εμφάνισαν μειωμένη δραστηριότητα στο ECN και το DMN και αυξημένη δραστηριότητα σε περιοχές που επεξεργάζονται ακουστικές, οπτικές και κινητικές πληροφορίες. Αυτό υποδηλώνει ότι, κατά τη διάρκεια της ροής, τα άτομα “αφήνονται” ή μεταβαίνουν στον “αυτόματο πιλότο” και βιώνουν λιγότερο συνειδητό έλεγχο.
Επιπλέον, οι έμπειροι μουσικοί που βρίσκονταν σε κατάσταση ροής δεν φάνηκε να βασίζονται στο DMN για τη δημιουργία ιδεών, καθώς η δραστηριότητά του ήταν μειωμένη. Αντ’ αυτού, χρησιμοποιούσαν τα δίκτυα που είχαν διαμορφώσει καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, ενώ τελειοποιούσαν την τέχνη τους – με άλλα λόγια, τα δίκτυα που εμπλέκονται στην ακοή και το παίξιμο της κιθάρας, κατέληξαν οι ερευνητές.
Εν τω μεταξύ, οι λιγότερο έμπειροι μουσικοί παρουσίασαν μικρή αλλαγή στη βασική δραστηριότητα των ECN, DMN ή άλλων κέντρων επεξεργασίας τους, ενώ αυτοσχεδίαζαν είτε σε καταστάσεις χαμηλής είτε σε καταστάσεις υψηλής ροής. Αυτό υποδηλώνει ότι μόνο μέσω της απόκτησης εμπειρίας και της “απελευθέρωσης” μπορεί ένα άτομο να ελπίζει ότι θα επιτύχει μια υψηλή κατάσταση ροής.
Σύμφωνα με τον van der Linden, τα ευρήματα αυτά απαντούν σε βασικά ερωτήματα της νευροεπιστήμης και έχουν ιδιαίτερη σημασία επειδή εξέτασαν την εγκεφαλική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια μιας πραγματικής δημιουργικής εργασίας και όχι μιας επινοημένης για μια μελέτη.
“Αυτό μπορεί να αποτελέσει τη βάση για νέες τεχνικές για την καθοδήγηση των ανθρώπων να παράγουν δημιουργικές ιδέες”, ανέφερε ο Κουόνιος σε δήλωσή του. Σε μελλοντικές εργασίες, η ομάδα ελπίζει να επιβεβαιώσει τη θεωρία της με άλλες δημιουργικές εργασίες, όπως η ζωγραφική, ενώ παράλληλα να αναπαράγει τα ευρήματα με τεχνικές σάρωσης του εγκεφάλου υψηλότερης ανάλυσης.