Η Εσπεράντο είναι μια κατασκευασμένη γλώσσα που έχει σχεδιαστεί για να είναι εύκολη στην εκμάθηση και τη χρήση. Δημιουργήθηκε από έναν Πολωνό οφθαλμίατρο, ο οποίος ονειρευόταν να ενώσει τον κόσμο και τη γενέτειρά του. Παρόλο που δεν έχει φτάσει ακόμη σε καθολική υιοθέτηση, έχει απολαύσει ευρεία χρήση και επίσημη αναγνώριση κατά καιρούς.
Η ιδέα μιας παγκόσμιας γλώσσας χρονολογείται σχεδόν από την εποχή της γραπτής γλώσσας. Η ιστορία του Πύργου της Βαβέλ έχει προηγηθεί από μια ιστορία των Σουμερίων του 21ου αιώνα π.Χ. που ονομάζεται Enmerkar και ο Άρχοντας της Aratta, η οποία έχει παρόμοια θέματα. Υπάρχουν ιστορίες για τον Ερμή και τον Μπράχμα που βρίσκονται πίσω από το πλήθος των γλωσσών στις αντίστοιχες θρησκείες τους. Κάθε μία από αυτές τις ιστορίες υπονοεί ότι η ανθρωπότητα μιλούσε μια ενιαία γλώσσα κάποτε. Και κάποιοι υποδηλώνουν ότι θα μπορούσαμε να το ξανακάνουμε.
Οι φιλόσοφοι έχουν μιλήσει για την ιδέα μιας παγκόσμιας γλώσσας. Ο Λάιμπνιτς και ο Ντεκάρτ ονειρεύτηκαν μια κατασκευασμένη γλώσσα που θα εξέφραζε καλύτερα τις φιλοσοφικές ιδέες. Ο Νίτσε πίστευε ότι μια παγκόσμια γλώσσα ήταν αναπόφευκτη.
Αν και πολλές γλώσσες μπορούν να ισχυριστούν ότι είναι ή ότι υπήρξαν lingua franca σε διάφορες γεωγραφικές περιοχές, καμία δεν υπήρξε η “παγκόσμια γλώσσα” που ονειρεύτηκαν οι φιλόσοφοι. Οι περισσότεροι από τους διεκδικητές ήταν υπάρχουσες γλώσσες. Ωστόσο, μια από τις πιο ενδιαφέρουσες προσπάθειες για μια κοινή γλώσσα για τον κόσμο, η Εσπεράντο, εφευρέθηκε ειδικά για τον σκοπό αυτό.
Ο δρ L.L. Zamenhof, ένας Πολωνός οφθαλμίατρος, δημιούργησε πρώτος την Εσπεράντο. Γεννημένος και μεγαλωμένος σε μια πολυεθνική περιοχή της τότε ελεγχόμενης από τους Ρώσους Πολωνίας, ο Δρ Ζάμενχοφ είχε πλήρη επίγνωση των προβλημάτων που προκαλούσε η έλλειψη γλωσσικής κατανόησης και των εμποδίων που προκαλούσε. Πίστευε ακράδαντα ότι η δυσπιστία και η βία που υπήρχε μεταξύ των κοινοτήτων προκαλούνταν και επιδεινώνονταν από την αδυναμία επικοινωνίας.
Το 1887, με τη βοήθεια της συζύγου του, ο Δρ Ζάμενχοφ δημοσίευσε το πρώτο εγχειρίδιο Εσπεράντο, παρουσιάζοντας τη γλώσσα του στον κόσμο. Αποσκοπώντας να αποφύγει τη διασημότητα, το υπέγραψε με το ψευδώνυμο Doktoro Esperanto, που μεταφράζεται ως “Dr. Hopeful”. Λέσχες αφιερωμένες στην εκμάθηση άλλων κατασκευασμένων γλωσσών, όπως η Volapük, υιοθέτησαν την Εσπεράντο.
Ο Δρ Ζάμενχοφ ονειρευόταν ότι η Εσπεράντο θα γινόταν η διεθνής γλώσσα του κόσμου. Αν όλοι την μάθαιναν ως δεύτερη γλώσσα τους, όλοι θα μπορούσαν να μιλούν σε όλους. Ακόμα καλύτερα, αυτή η γλώσσα, αν και σαφώς ινδοευρωπαϊκής φύσης, δεν ανήκε σε κανένα έθνος και μπορούσε να διδαχθεί χωρίς να φέρει μαζί της ορισμένες εθνικιστικές ή αποικιοκρατικές αποσκευές. Επίσης, δεν παρείχε αδικαιολόγητα πλεονεκτήματα σε ανθρώπους από μια χώρα, αφού όλοι θα την μάθαιναν ως δεύτερη γλώσσα.
Τα κίνητρά του ήταν τόσο πρακτικά όσο και ιδεαλιστικά, καθώς ήλπιζε αφενός να ελαχιστοποιήσει τον “χρόνο και τον κόπο που ξοδεύουμε στην εκμάθηση ξένων γλωσσών” και αφετέρου πίστευε ότι: “Αν υπήρχε μόνο μια διεθνής γλώσσα, όλες οι μεταφράσεις θα γίνονταν μόνο σε αυτήν … και όλα τα έθνη θα ενώνονταν σε μια κοινή αδελφότητα”. Ήταν επίσης σαφής στις ελπίδες του ότι η γλώσσα θα έβλεπε ευρεία καθημερινή χρήση εκτός των διεθνών επικοινωνιών.
Για λίγο, φάνηκε ότι η γλώσσα θα μπορούσε να ανταποκριθεί στα όνειρα του ιδρυτή της. Λέσχες αφιερωμένες στην εκμάθηση και τη διδασκαλία της γλώσσας πολλαπλασιάστηκαν σε όλο τον κόσμο. Σε ορισμένες περιοχές παρατηρήθηκε πολύ μεγάλη συγκέντρωση μαθητών. Σε ορισμένα μέρη της Ευρώπης, αναφέρθηκε ότι ένας στους οκτώ ανθρώπους γνώριζε Εσπεράντο. Ωστόσο, άλλες εκτιμήσεις τοποθετούν τους αριθμούς αυτούς χαμηλότερα. Τα παγκόσμια συνέδρια για τους εσπεραντιστές ξεκίνησαν το 1905 και αποδείχθηκαν επιτυχημένα.
Το 1908, οι εσπεραντιστές που ζούσαν στο ουδέτερο Moresnet τάχθηκαν υπέρ της οργάνωσης της αμφισβητούμενης περιοχής ως κράτος Amikejo, που μεταφράζεται ως “Φιλία”. Αν και οι πηγές διαφωνούν, οι διοργανωτές μπορεί να έφτασαν στο σημείο να ανακηρύξουν τον σχηματισμό του Amikejo ως την πρώτη επίσημη χώρα που μιλούσε εσπεράντο. Αυτό δεν αναγνωρίστηκε, και η περιοχή θα γινόταν αργότερα μέρος του Βελγίου. Άλλες χώρες, όπως η Δημοκρατία της Κίνας, άρχισαν να διδάσκουν τη γλώσσα στα σχολεία περίπου την ίδια εποχή.
Η πρόοδος της γλώσσας επιβραδύνθηκε κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Δρ Ζάμενχοφ πέθανε από καρδιακή ανεπάρκεια πριν από το τέλος του. Ωστόσο, η Παγκόσμια Ένωση Εσπεράντο επέμεινε στις ιδεαλιστικές της ρίζες και διευκόλυνε την πολιτική επικοινωνία μεταξύ των αντιμαχόμενων εθνών μεταφέροντας επιστολές μέσω της έδρας της στην Ελβετία.
Η Εσπεράντο ήταν πιθανότατα πιο κοντά στην ευρεία υιοθέτηση τη δεκαετία του 1920. Πολλοί πρώτοι ραδιοφωνικοί σταθμοί βραχέων κυμάτων εξέπεμπαν σε αυτήν, ελπίζοντας να πιάσουν τα αυτιά ενός κόσμου ακροατών. Πολλές χώρες ενθάρρυναν τη γλώσσα, με την ΕΣΣΔ να είναι ιδιαίτερα ενθουσιώδης γι’ αυτήν για ένα διάστημα. Η Κοινωνία των Εθνών, κατόπιν αιτήματος αρκετών αντιπροσωπειών, εξέτασε μια πρόταση να χρησιμοποιηθεί η Εσπεράντο στις διεθνείς σχέσεις. Η γαλλική αντιπροσωπεία ψήφισε κατά της πρότασης αυτής.
Ωστόσο, όπως και σε πολλούς άλλους τομείς του κόσμου, τα ιλιγγιώδη ύψη της δεκαετίας του 1920 ακολουθήθηκαν από την μάλλον καταθλιπτική δεκαετία του 1930. Καθώς ο εθνικισμός αυξανόταν, όσοι μιλούσαν μια διεθνή γλώσσα γίνονταν στόχοι. Οι Ναζί κατήγγειλαν τη γλώσσα ως εργαλείο της φανταστικής τεράστιας διεθνούς εβραϊκής συνωμοσίας κατά της Γερμανίας, απαγόρευσαν τις οργανώσεις Εσπεράντο και συνέλαβαν τους ηγέτες τους. Μετά την εισβολή στην Πολωνία, μέλη της οικογένειας του Δρ Ζάμενχοφ στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η πρόοδος της γλώσσας ανατράπηκε επίσης στην ΕΣΣΔ, όπου περισσότεροι από μερικοί ομιλητές της συνελήφθησαν με σαθρές κατηγορίες και κατηγορήθηκαν ότι αποτελούσαν μέλη μιας “διεθνούς κατασκοπευτικής οργάνωσης”. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος αποδείχθηκε καταστροφικός για μια γλωσσική κοινότητα αφιερωμένη στην παγκόσμια ειρήνη.
Ο Ψυχρός Πόλεμος έθεσε ένα επιπλέον εμπόδιο στα πράγματα, αν και η UNESCO παραχώρησε στην Παγκόσμια Ένωση Εσπεράντο συμβουλευτική σχέση και έχει αναφερθεί ευνοϊκά για τη γλώσσα στο παρελθόν. Σήμερα, η γλώσσα εξακολουθεί να ομιλείται από πολλούς. Ενώ είναι δύσκολο να εκτιμηθεί πόσοι άνθρωποι μιλούν Εσπεράντο, ο διευθυντής Vilĉjo Harris του Κεντρικού Γραφείου Εσπεράντο των ΗΠΑ προτείνει ότι “ο αριθμός των ανθρώπων που χρησιμοποιούν την Εσπεράντο είναι τόσο δύσκολο να εκτιμηθεί όσο και ο αριθμός των ανθρώπων που παίζουν σκάκι”. Οι υπάρχουσες εκτιμήσεις κυμαίνονται από 100.000 έως και 2 εκατομμύρια. Το Duolingo, το οποίο προσφέρει μαθήματα στη γλώσσα, εμφανίζει 384.000 μαθητές στη σελίδα επιλογής γλώσσας. Ορισμένες πηγές αναφέρουν ότι ο αριθμός των ανθρώπων που σπούδασαν τη γλώσσα σε κάποια στιγμή μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερος.
Η Εσπεράντο δεν είναι, και δεν ήταν ποτέ, η επικράτεια τυχαίων ενθουσιωδών. Διάσημοι χρήστες της γλώσσας είναι ο συγγραφέας Λέων Τολστόι, ο αρχηγός του γιουγκοσλαβικού κράτους Josip Borz Tito, ο συγγραφέας και καθηγητής J.R.R. Tolkien, ο Αυστριακός πρόεδρος Franz Jonas, ο φιλόσοφος Rudolf Carnap, ο χρηματοδότης George Soros και ο Πάπας Ιωάννης Παύλος ΙΙ.
La reguloj
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η Εσπεράντο σχεδιάστηκε για απλότητα και ευρεία υιοθέτηση. Είναι σαφώς λατινικού χαρακτήρα. Ακόμα και κάποιος με μια περιστασιακή κατανόηση των γλωσσών θα εντοπίσει εμφανή ίχνη της ισπανικής, της γαλλικής και της ιταλικής γλώσσας, αν και κάποια από αυτά είναι πιο κοντά στη γερμανική, την αγγλική ή την ελληνική γλώσσα.
Είναι μια εξαιρετικά κανονική γλώσσα. Η φωνητική της είναι συνεπής. Οι 16 γραμματικοί κανόνες της δεν έχουν εξαιρέσεις. Δεν υπάρχουν ακανόνιστα ρήματα. Οι κατηγορίες λέξεων τελειώνουν στο ίδιο γράμμα. Για παράδειγμα, όλα τα ουσιαστικά στον ενικό καταλήγουν στο γράμμα “ο”. Νέες λέξεις μπορούν εύκολα να δημιουργηθούν από τις παλιές, οπότε μόνο ένας περιορισμένος αριθμός λέξεων-ριζών πρέπει να απομνημονευθεί πριν από την επικοινωνία. Ο τόνος τοποθετείται πάντα στην προτελευταία συλλαβή, ώστε να μην υπάρχει μαντεψιά κατά την ομιλία.
Μεταξύ της ευθύτητας της γλώσσας και της στενής της σχέσης με τις ρομανικές, γερμανικές και ανατολικοευρωπαϊκές γλώσσες, οι υποστηρικτές της Εσπεράντο υποστηρίζουν εδώ και καιρό ότι μπορεί να διδαχθεί γρήγορα, ίσως σε μόλις το ένα τρίτο του χρόνου άλλων γλωσσών. Ωστόσο, οι ισχυρισμοί του Λέοντα Τολστόι ότι την έμαθε σε τέσσερις ώρες παραμένουν αβάσιμοι. Παρά τα πλεονεκτήματα που έχουν οι ομιλητές ευρωπαϊκών γλωσσών στην εκμάθησή της, έχει αποδειχθεί δημοφιλής σε όλο τον κόσμο.
Νέες λέξεις συνεχίζουν να προστίθενται στη γλώσσα ανάλογα με τις ανάγκες. Οι αλλαγές αυτές επιβλέπονται από την Ακαδημία της Εσπεράντο. Αυτή η ομάδα εμπειρογνωμόνων διατηρεί τη γλώσσα σύμφωνη με τους υπάρχοντες κανόνες.
Aplikoj
Το ερώτημα που τίθεται περισσότερο με την Εσπεράντο είναι ποια χρήση μπορεί να έχει. Εξάλλου, μια γλώσσα είναι ένα μέσο επικοινωνίας. Αν δεν υπάρχει τίποτα να επικοινωνήσουμε με τη χρήση της, τότε δεν έχει μεγάλη χρησιμότητα. Ο αριθμός των ομιλητών που είναι μικρότερος από τον αναμενόμενο έχει επίσης ταλαιπωρήσει τη γλώσσα από την αρχή. Ο ίδιος ο Δρ Ζάμενχοφ προσπάθησε να πείσει τους ανθρώπους να συμφωνήσουν να μάθουν τη γλώσσα αν 10 εκατομμύρια άλλοι άνθρωποι έδιναν την ίδια υπόσχεση. Ωστόσο, έλαβε μόλις 1.000 απαντήσεις.
Πιο έξυπνα και πιο γρήγορα: το ενημερωτικό δελτίο Big Think
Εγγραφείτε για αντιδιανοητικές, εκπληκτικές και εντυπωσιακές ιστορίες που παραδίδονται στα εισερχόμενά σας κάθε Πέμπτη
Τα πεδία που σημειώνονται με * είναι υποχρεωτικά
Στείλτε email στο
Ωστόσο, σε αντίθεση με πολλές άλλες κατασκευασμένες γλώσσες, η Εσπεράντο έχει κουλτούρα. Πολλά βιβλία, ποιήματα, ακόμη και (σύμφωνα με πληροφορίες, τρομερές) ταινίες υπάρχουν στη γλώσσα αυτή. Παρά τη σημερινή έλλειψη μιας χώρας που να μιλάει την Εσπεράντο, η κοινότητα των ομιλητών είναι εύρωστη. Ομάδες αφιερωμένες στη γλώσσα υπάρχουν σε κάθε ήπειρο, συμπεριλαμβανομένης της Ανταρκτικής. Ετήσια παγκόσμια συνέδρια αφιερωμένα στη γλώσσα συνεχίζουν να συνεδριάζουν. Είναι ακόμη δυνατό να αποκτήσει κανείς πτυχίο κολλεγίου για την κατανόηση της γλώσσας σε κολλέγια στην Κίνα, την Πολωνία και τις Κάτω Χώρες.
Ο διευθυντής Harris της Esperanto USA δήλωσε στο Big Think ότι η γλώσσα του έχει καταστήσει εφικτές πολλές φιλίες:
“Έκανα αρκετούς φίλους από ανθρώπους που δεν μιλούν καλά αγγλικά, αλλά μιλούν κάποια εσπεράντο. Αυτοί οι άνθρωποι ζουν σε διάφορες χώρες και προσπαθούμε να καταλάβουμε πώς να ξεπεράσουμε τις πολιτισμικές διαφορές. Ως αποτέλεσμα αυτών των φιλικών σχέσεων, αισθάνομαι ότι είμαι ένας παγκόσμιος πολίτης”.
Ορισμένες μελέτες δείχνουν επίσης ότι είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για την εκμάθηση μιας τρίτης γλώσσας. Η μέθοδος Paderborn για την εκμάθηση γλωσσών απαιτεί να διδάσκονται οι μαθητές μια εύκολη ξένη γλώσσα στα σχολεία, ώστε να μπορούν στη συνέχεια να μάθουν πιο γρήγορα μια τρίτη γλώσσα. Ορισμένες εκδοχές της χρησιμοποιούν την Εσπεράντο ως εύκολη γλώσσα. Σε μια μελέτη, οι μαθητές που μάθαιναν Εσπεράντο για δύο χρόνια πριν μάθουν Αγγλικά έφτασαν αρκετά γρήγορα τους συμμαθητές τους που μάθαιναν μόνο Αγγλικά και σύντομα τους ξεπέρασαν, παρόλο που ξόδεψαν συνολικά λιγότερο χρόνο. Το φαινόμενο αυτό υπάρχει και με άλλες γλώσσες, αν και ορισμένες μελέτες και συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η Εσπεράντο προσφέρει ορισμένα πλεονεκτήματα.
Αν και τα πρώιμα όνειρα για παγκόσμια ειρήνη και κατανόηση μέσω μιας ενιαίας βοηθητικής γλώσσας που δεν ανήκει σε κανένα έθνος μπορεί να φαίνονται σε πολλούς αφελείς σήμερα, το κίνημα της Εσπεράντο εξακολουθεί να είναι ισχυρό. Ακόμη και αν δεν έχει καταφέρει να ενώσει τον κόσμο σε μια κοινή γλώσσα, συνεχίζει να συνδέει τους ανθρώπους. Στο τέλος της ημέρας, αυτό δεν ήταν μέρος του ονείρου;