Τους τελευταίους μήνες, υπήρξαν αρκετές αναφορές για όρκες που προκάλεσαν σοβαρές ζημιές σε ιστιοπλοϊκά σκάφη στα ανοικτά των ακτών της Ισπανίας και της Πορτογαλίας. Τουλάχιστον δώδεκα φάλαινες λαμβάνουν μέρος στη δραστηριότητα αυτή, προκαλώντας εικασίες σχετικά με το αν οι όρκες (Orcinus orca) μπορεί να διδάσκουν η μία στην άλλη πώς να ρίχνουν σκάφη και να οργανώνονται σε στρατό. Υπάρχουν όμως και άλλοι λόγοι που θα μπορούσαν να κρύβονται πίσω από την αύξηση του φαινομένου.
Πού συμβαίνει αυτό;
Στο Στενό του Γιβραλτάρ, υπάρχει ένα κοπάδι όρκες που εμβολίζουν βάρκες και ξηλώνουν τα πηδάλια, βυθίζοντας τρία ιστιοφόρα και προκαλώντας ζημιές σε δεκάδες άλλα τον τελευταίο χρόνο. Οι όρκες άρχισαν ένα νέο κύμα δραστηριότητας τον Μάιο του τρέχοντος έτους, και τα βίντεο που καταγράφουν τις συναντήσεις σαρώνουν έκτοτε το διαδίκτυο.
Πόσο καιρό συμβαίνει αυτό;
Ο κόσμος έχει δώσει μεγαλύτερη προσοχή πρόσφατα, αλλά οι διαπληκτισμοί με αυτές τις όρκες έχουν αναφερθεί εδώ και χρόνια. Επιστήμονες, ψαράδες και ντόπιοι άρχισαν να αναφέρουν ασυνήθιστες συναντήσεις στα Στενά του Γιβραλτάρ τον Μάιο του 2020. Σύμφωνα με την ομάδα εργασίας Atlantic Orca Working Group, η οποία παρακολουθεί αυτό το κοπάδι, αναφέρθηκαν 207 αλληλεπιδράσεις το 2022 και τουλάχιστον 20 μόνο τον περασμένο μήνα. Ενώ πολλές αλληλεπιδράσεις ήταν σχετικά ακίνδυνες, τουλάχιστον τρία πλοία έχουν βυθιστεί φέτος, χωρίς να αναφερθεί τραυματισμός ανθρώπων.
Τα τελευταία χρόνια, αυτές οι συγκρούσεις μεταξύ όρκας και πλοίου στη Μεσόγειο φαίνεται να έχουν κλιμακωθεί κατά τη διάρκεια του Μαΐου, όταν η αγαπημένη τροφή του κοπαδιού, ο ερυθρός τόνος, μεταναστεύει από την περιοχή.
Τι ακριβώς κάνουν οι όρκες στα σκάφη;
Στις περισσότερες συναντήσεις, οι όρκες πλησιάζουν γρήγορα την πρύμνη του σκάφους, με εμφανές ενδιαφέρον για τα πηδάλια του σκάφους, τα οποία τρυπούν ή σπάνε με τα δόντια τους. Οι φάλαινες έχουν επίσης παρατηρηθεί να πιέζουν τα ιστιοφόρα με το κεφάλι και το πλευρό του σώματός τους, ανοίγοντας ενίοτε τρύπες στο κύτος. Ορισμένες φορές, δεν προκαλούν ζημιές στα πλοία, αντίθετα ταξιδεύουν στα απόνερα του σκάφους. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή η ομάδα φαλαινών φαίνεται να ενδιαφέρεται λιγότερο για μεγάλα ή μηχανοκίνητα σκάφη. “Εστιάζουν υπερβολικά στα ιστιοφόρα”, λέει η Deborah Giles από το Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον στο Σιάτλ.
Πόσες όρκες εμπλέκονται;
Σε κάθε συνάντηση εμπλέκονται συνήθως μόνο μια χούφτα φάλαινες από ένα κοπάδι με περίπου 39 συνολικά όρκες. Οι εικόνες και τα βίντεο των συμβάντων βοηθούν τους ερευνητές να εντοπίσουν ποια άτομα εμπλέκονται περισσότερο και ποια δεν έχουν ακόμη επιδείξει τη συμπεριφορά. Επί του παρόντος, περίπου 15 όρκες συμμετέχουν στη δραστηριότητα εμβολισμού σκαφών. “Πρόκειται για μια συμπεριφορά που πιθανώς έχει εξαπλωθεί από ένα άτομο”, λέει ο Andrew Trites από το Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας στον Καναδά.
Μπορούν οι όρκες να μάθουν η μία από την άλλη; Θα εξαπλωθεί αυτή η συμπεριφορά;
Οι όρκες είναι ένα κοινωνικό είδος ικανό να μαθαίνει από τους συντρόφους του, οπότε είναι πιθανό η συμπεριφορά αυτή να είναι μια τάση που εξαπλώνεται. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι φάλαινες διδάσκουν σκόπιμα στους συντρόφους τους να στοχεύουν σκάφη, κάτι που θα απαιτούσε την επικοινωνία ενός κινήτρου και τη στρατολόγηση άλλων για τον σκοπό αυτό. Αντ’ αυτού, μπορεί απλώς να φαίνεται διασκεδαστικό ή ενδιαφέρον για τις όρκες.
Αυτός ο υποπληθυσμός του Βόρειου Ατλαντικού, όπως και πολλά κοπάδια όρκας, διαφέρει από τα άλλα ως προς τη διατροφή, την κουλτούρα, τη διάλεκτο και τη γενετική. Αυτές οι όρκες δεν αναμειγνύονται με άτομα εκτός του κοπαδιού τους, οπότε είναι απίθανο αυτή η συμπεριφορά να εξαπλωθεί σε άλλους πληθυσμούς όρκας, αν και θα μπορούσε να εξαπλωθεί σε κάποια από τα υπόλοιπα μέλη του κοπαδιού τους.
Γιατί το κάνουν αυτό οι όρκες; Είναι εκδίκηση;
Στο διαδίκτυο έχουν κυκλοφορήσει φήμες για μια όρκα που ονομάζεται White Gladis, η οποία υποτίθεται ότι τραυματίστηκε σε μια συνάντηση με ένα σκάφος – πρόκειται για εικασίες που βασίζονται σε επουλωμένα τραύματα στα πτερύγιά της, αλλά δεν έχει επιβεβαιωθεί ότι αυτά προέρχονται από σκάφος. Οι όρκες τσακίζονται μεταξύ τους με τα δόντια τους, γεγονός που θα μπορούσε να είναι η πηγή των ουλών. Όμως οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι η White Gladis εκπαιδεύει άλλες φάλαινες να επιτεθούν και δεν υπάρχει σαφές κίνητρο για τους συντρόφους της να διακινδυνεύσουν προσωπικό τραυματισμό για την εκδίκησή της.
“Κανείς δεν ξέρει γιατί συμβαίνει αυτό”, λέει ο Trites. “Όλες οι αναφορές που έρχονται προέρχονται από μη επιστήμονες, μη ειδικούς – ανθρώπους που είναι τρομοκρατημένοι”. Λέει ότι οι όρκες είναι ένα εξαιρετικά ευφυές είδος ικανό να αυτογνωρίζεται, αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είναι ικανές να σχεδιάζουν και να εκτελούν εκδίκηση.
Τι άλλο θα μπορούσε να κρύβεται πίσω από την αύξηση των συναντήσεων με όρκες;
Τόσο ο Trites όσο και ο Giles πιστεύουν ότι είναι πιο πιθανό οι όρκες απλώς να διασκεδάζουν ή να αναζητούν ένα ομολογουμένως τρομακτικό ξύσιμο στην πλάτη. “Αυτές οι φάλαινες είναι πολύ ευαίσθητες”, λέει ο Giles. “Αλληλεπιδρούν με τα πράγματα στο περιβάλλον τους, συμπεριλαμβανομένης και της άλλης”. Ένα κοπάδι φαλαινών στη Βρετανική Κολομβία έχει παρατηρηθεί να τρίβεται έντονα σε βραχώδεις παραλίες, για παράδειγμα.
Οι άγριες όρκες δεν έχουν καταγραφεί ποτέ να κυνηγούν ή να τρώνε ανθρώπους, οπότε είναι απίθανο αυτό να σχετίζεται με την επιθυμία τους για γεύμα.
Μέχρι να μάθουν οι ερευνητές τι είναι το κίνητρο για τις συναντήσεις, θα είναι δύσκολο να τις περιορίσουν. Αν οι όρκες βλέπουν τη δραστηριότητα ως παιχνίδι, για παράδειγμα, η φυγή μπορεί να προκαλέσει μια πιο επιθετική αντίδραση. “Αυτό είναι κάτι που εμείς οι άνθρωποι πρέπει να καταλάβουμε και να μην ρίχνουμε το φταίξιμο στις φάλαινες”, λέει ο Giles.