Ένας επιστήμονας του οποίου η εργασία στη δεκαετία του 1970 βοήθησε στην πρωτοπορία φαρμάκων για την απώλεια βάρους, όπως το Ozempic, προειδοποίησε ότι οι άνθρωποι θα δυσκολευτούν να τα πάρουν για περισσότερο από μερικά χρόνια, επειδή αφαιρούν την ευχαρίστηση από το φαγητό. “Μόλις το πάρεις για ένα ή δύο χρόνια, η ζωή είναι τόσο οικτρά βαρετή που δεν το αντέχεις άλλο και πρέπει να επιστρέψεις στην παλιά σου ζωή”, δήλωσε ο καθηγητής Jens Juul Holst σε συνέντευξή του στο Wired.
Τους τελευταίους μήνες, η σεμαγλουτίδη -που πωλείται, μεταξύ άλλων, με τις εμπορικές ονομασίες Ozempic και Wegovy– έχει έρθει να κυριαρχήσει στην συζήτηση χάρη στην εκτός επισήμανσης χρήση της ως φάρμακο για την απώλεια βάρους. Το φάρμακο που δημιουργήθηκε αρχικά για τη θεραπεία του διαβήτη μέσω της ρύθμισης των επιπέδων σακχάρου στο αίμα, έχει επίσης βρεθεί ότι καταστέλλει σε μεγάλο βαθμό την όρεξη κάποιου και επιβραδύνει τον ρυθμό με τον οποίο αδειάζει το στομάχι. Αυτό σήμαινε ότι έχει γίνει πολύ δημοφιλές μεταξύ των ανθρώπων που επιθυμούν να χάσουν βάρος, και λέξεις όπως “θαύμα”, “επαναστατικό”, “ασημένια σφαίρα” και “ιερό δισκοπότηρο” χρησιμοποιούνται όταν μιλάμε για το φάρμακο. Σύμφωνα με ορισμένες αναφορές, υπάρχει μαζική χρήση του φαρμάκου στο Χόλιγουντ, στο Μανχάταν και τώρα φαίνεται ότι έχει πάρει το δρόμο του στο Γουέστμινστερ.
Ο Holst, καθηγητής στο Τμήμα Βιοϊατρικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης, άρχισε για πρώτη φορά να ερευνά το GLP-1, την ορμόνη που ρυθμίζει την πείνα και την οποία μιμείται η σεμαγλουτίδη, τη δεκαετία του 1970. Η εργασία του για την ανάπτυξη θεραπειών γύρω από το GLP-1 ήταν αυτή που οδήγησε άμεσα στη δημιουργία του Semaglutide, αν και αρχικά οι επιστήμονες εργάζονταν για θεραπείες για τη νόσο του δωδεκαδακτυλικού έλκους πριν συνειδητοποιήσουν ότι είχε οφέλη για τα άτομα με διαβήτη και στη συνέχεια για την απώλεια βάρους και την παχυσαρκία.
Ωστόσο, η σεμαγλουτίδη δεν είναι απαλλαγμένη από τις παρενέργειές της. Η ναυτία, η ζάλη, η δυσκοιλιότητα, ο έμετος και η διάρροια συχνά αποτελούν μέρος του πακέτου, ενώ οι ασθενείς έχουν επίσης αναφέρει απώλεια μαλλιών και ένα λιπόσαρκο πρόσωπο – “Ozempic face” – ως αποτέλεσμα της ταχείας απώλειας βάρους. Σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να αναπτυχθούν νεφρική ανεπάρκεια, παγκρεατίτιδα και εντερική απόφραξη. Παράλληλα, σύμφωνα με τον καθηγητή Holst, παρατηρείται απώλεια της χαράς όταν πρόκειται για φαγητό. “Αυτό που συμβαίνει είναι ότι χάνετε την όρεξή σας και επίσης την ευχαρίστηση του φαγητού, και έτσι νομίζω ότι υπάρχει ένα τίμημα που πρέπει να πληρώσετε όταν το κάνετε αυτό. Αν σας αρέσει το φαγητό, τότε αυτή η ευχαρίστηση χάνεται”, προειδοποίησε.
Αλλά δεν είναι μόνο η όρεξη για φαγητό που φαίνεται να καταστέλλεται. Έχουν προκύψει αναφορές ότι οι άνθρωποι χάνουν επίσης την επιθυμία να κάνουν τα πάντα, από την κατανάλωση αλκοόλ μέχρι το κάπνισμα τσιγάρων, ακόμη και να πάνε για ψώνια και να τρώνε τα νύχια τους. Τα πειραματόζωα που λαμβάνουν φάρμακα GLP-1 είναι πιο ικανά να πουν όχι στην κοκαΐνη. Σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε από το The Atlantic, η εμπειρία μιας γυναίκας από τη λήψη σεμαγλουτίδης περιγράφεται ως ένας διακόπτης που γύρισε στον εγκέφαλό της. “Η επιθυμία για ψώνια είχε ξεφύγει. Η επιθυμία για ποτό, που είχε σβήσει κάποτε, δεν έσπευσε να την αντικαταστήσει ούτε αυτή. Για πρώτη φορά -ίσως για πρώτη φορά σε ολόκληρη τη ζωή της- όλες οι επιθυμίες και οι παρορμήσεις της είχαν εξαφανιστεί”.
Είναι πιθανό ότι αυτό συμβαίνει επειδή τα φάρμακα GLP-1 μπορεί να μεταβάλλουν το θεμελιώδες κύκλωμα ανταμοιβής του εγκεφάλου – δηλαδή επηρεάζουν τα μονοπάτια ντοπαμίνης στον εγκέφαλο, έτσι ώστε η ίδια ανταμοιβή (είτε πρόκειται για φαγητό, είτε για σεξ, είτε για άλλες δραστηριότητες που κανονικά προκαλούν χτύπημα ντοπαμίνης στον εγκέφαλο) να φέρνει λιγότερη ευχαρίστηση. Εκτός από ανεπίσημες ενδείξεις, ωστόσο, η πλειονότητα των ερευνών σχετικά με αυτή τη σχέση έχει γίνει σε ζώα και επομένως απαιτούνται περισσότερες δοκιμές σε ανθρώπους, οι οποίες μπορεί να διαψεύσουν την αποτελεσματικότητα του φαρμάκου στον εθισμό.
Μια άλλη ανησυχία είναι ότι μόλις σταματήσετε να παίρνετε το φάρμακο, τα αποτελέσματα συχνά αντιστρέφονται όσον αφορά το βάρος, πράγμα που θα μπορούσε να σημαίνει ότι το ίδιο θα συμβεί και με τον εθισμό. “Το βάρος επανέρχεται- η καταστολή της όρεξης εξαφανίζεται”, όπως δήλωσε η Dr Janice Jin Hwang στο The Atlantic. Και οι άνθρωποι δεν φαίνεται να μένουν στο φάρμακο. Το 2020, έρευνα διαπίστωσε ότι το 70% των ασθενών που έπαιρναν GLP-1 σταμάτησαν να τα παίρνουν μέσα σε δύο χρόνια.
“Ένας από τους λόγους, όπως είπα, είναι ότι μόλις το δοκιμάσεις και συνειδητοποιήσεις ότι έχεις χάσει το ενδιαφέρον σου για το φαγητό, τότε αυτό μπορεί να είναι αρκετό. Δεν ξέρουμε γιατί οι άνθρωποι σταματούν να παίρνουν αυτά τα φάρμακα, αλλά γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι σταματούν”, δήλωσε ο Holst στο Wired. “Δεν βλέπω ότι ένα τεράστιο μέρος του πληθυσμού θα πάρει το Wegovy και θα παραμείνει στο Wegovy για το υπόλοιπο της ζωής του – απλά δεν βλέπω αυτή την εικόνα, επειδή αυτό δεν έχει συμβεί με άλλα φάρμακα GLP-1”.
Ακόμα και αν τα φάρμακα GLP-1 αποδειχθούν αποτελεσματικά στην αναχαίτιση όλων των επιθυμιών και των εθισμών, δεν πιστεύουν όλοι ότι ένα φάρμακο που σας καταστέλλει και σας απελευθερώνει από την επιθυμία είναι κάτι θετικό. “Η ιδέα μιας εποχής Ozempic, γεμάτης από ανθρώπους που πληρώνουν μια περιουσία για να μην μπορούν πλέον να απολαμβάνουν μια από τις μεγαλύτερες απολαύσεις της ανθρωπότητας, είναι απλά απίστευτα καταθλιπτική”, γράφει η συντάκτρια του Vanity Fair Katey Rich.
Υπάρχει κάτι δυστοπικό σε ένα ναρκωτικό που μουδιάζει τους ανθρώπους στην ευχαρίστηση και την απόλαυση – ιδιαίτερα σε μια κουλτούρα που συχνά ενθαρρύνει την αυστηρή αυτοπειθαρχία και την καταπίεση; Θα δημιουργήσει μια στωική κοινωνία όπου οι άνθρωποι θα μπορούν να βιο-χαράζουν το σώμα τους για μέγιστη συγκέντρωση και αποτελεσματικότητα, χωρίς την απόσπαση της προσοχής που προέρχεται από την ύπαρξη αναγκών; Ένα ολόκληρο εργατικό δυναμικό κατασκευασμένο να υπάρχει ως ρομπότ χωρίς την ανάγκη για φαγητό, ποτό, σεξ ή οποιοδήποτε άλλο είδος επιθυμίας;
Στο δυστοπικό παραμύθι του Aldous Huxley του 1932 Brave New World, η ευχαρίστηση αποτελεί προτεραιότητα και επιτυγχάνεται μέσω της μαζικής διάδοσης του soma, ενός ναρκωτικού που αλλάζει τη διάθεση και μπλοκάρει τα αρνητικά συναισθήματα. Το αποτέλεσμα είναι μια κοινωνία που είναι εντελώς μουδιασμένη από την καθαρή ευδαιμονία, και ως εκ τούτου εφησυχασμένη. Θα προσφέρει το Ozempic το αντίθετο – μούδιασμα μέσω της καταστολής της επιθυμίας; “Το να επιλέξω να παίρνω ευχαρίστηση είναι το λιγότερο που θα μπορούσα να κάνω για τον εαυτό μου σε ένα σύστημα που είναι αποφασισμένο να με κάνει μια μικρή εργατική μέλισσα – σε μια κοινωνία που επαινεί τους ανθρώπους που δεν πεινάνε”, λέει η διαιτολόγος Christyna Johnson σε άρθρο του Vice.
Από την άλλη πλευρά, ο εθισμός ρημάζει ανθρώπους, οικογένειες και κοινότητες – το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ υπολόγισε ότι 1,2 εκατομμύρια άνθρωποι στις ΗΠΑ και τον Καναδά θα πεθάνουν από υπερβολική δόση οπιοειδών μέχρι το τέλος της δεκαετίας – και αν υπάρχει ένα φάρμακο που μπορεί να βοηθήσει χωρίς τις παρενέργειες φαρμάκων όπως η μεθαδόνη, σίγουρα αυτό μόνο καλό μπορεί να είναι.
Χωρίς περισσότερη έρευνα και χρόνο για τη μελέτη των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων φαρμάκων όπως το Ozempic, είναι αδύνατο να γνωρίζουμε τι θα συμβεί. Εν τω μεταξύ, θα αξίζει να είμαστε προσεκτικοί σε κάθε φάρμακο που χαιρετίζεται ως θαύμα – ιδίως όταν πρόκειται για τη βιομηχανία απώλειας βάρους, η οποία έχει μακρά ιστορία φαρμάκων που αποδεικνύονται πολύ καλά για να είναι αληθινά.