Επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν στις ΗΠΑ εντόπισαν ένα κύμα δραστηριότητας στον εγκέφαλο δύο ανθρώπων καθώς αυτοί περνούσαν στον θάνατο, με το φαινόμενο να είναι παρόμοιο με τις αιχμές της εγκεφαλικής δραστηριότητας που είχαν παρατηρηθεί προηγουμένως σε ζώα των οποίων η καρδιά είχε σταματήσει να χτυπά.
Η καταγραφή αυτών των τελευταίων, φευγαλέων στιγμών είναι κάτι πολύτιμο και τόσο σπάνιο που δεν έχουμε ιδέα τι συμβαίνει στον εγκέφαλο καθώς σβήνει.
Μόλις πέρυσι οι επιστήμονες κατέγραψαν για πρώτη φορά, με συναρπαστικές λεπτομέρειες, τα εγκεφαλικά κύματα ενός ετοιμοθάνατου ανθρώπου. Κάτω από τραγικές συνθήκες, έτυχε να καταγράψουν μια αιχμή σε έναν συγκεκριμένο τύπο εγκεφαλικής δραστηριότητας, που ονομάζεται κύματα γάμμα, μαζί με αλλαγές σε άλλες συχνότητες.
Αυτή η νέα μελέτη αναφέρει μια παρόμοια έκρηξη εφήμερης δραστηριότητας γάμμα, σε δύο από τους τέσσερις ασθενείς που αποσύρθηκαν από τη μηχανική υποστήριξη της ζωής.
Από το 2013, ο νευρολόγος Jimo Borjigin και οι συνεργάτες του αναζητούν παραλληλισμούς στον ανθρώπινο εγκέφαλο που πεθαίνει με αυτό που βρήκαν σε αρουραίους μετά από τεχνητή καρδιακή ανακοπή. Σκέφτηκαν ότι οι σύντομες εκλάμψεις της εγκεφαλικής δραστηριότητας που είδαν να εκτοξεύονται πολύ πάνω από τα επίπεδα της κατάστασης εγρήγορσης των ζώων μπορεί να είναι οι βιολογικές αναλαμπές των εμπειριών κοντά στο θάνατο που αναφέρουν πολλοί επιζώντες από καρδιακή ανακοπή. “Τα ευρήματα αυτά μας ώθησαν να διερευνήσουμε τη νευρική δραστηριότητα του εγκεφάλου στους ετοιμοθάνατους ασθενείς πριν και μετά την κλινική διακοπή της υποστήριξης της αναπνοής”, γράφουν ο Borjigin και οι συνεργάτες του στη νέα τους εργασία.
Η ομάδα εξέτασε περιπτώσεις από το Michigan Medicine, το ακαδημαϊκό ιατρικό κέντρο του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, ασθενών που πέθαναν στη μονάδα νευροεντατικής θεραπείας από το 2014.
Σε δύο από τους τέσσερις κωματώδεις ασθενείς που εντόπισαν, οι οποίοι απεβίωσαν ενώ οι γιατροί εξακολουθούσαν να παρακολουθούν την κατάστασή τους μετά από καρδιακή ανακοπή ή εγκεφαλική αιμορραγία, οι καταγραφές ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος (ΗΕΓ) αποκάλυψαν μια απότομη έκρηξη κυμάτων γάμμα σε ένα τμήμα του εγκεφάλου που διασκορπίστηκαν σε συνδέσεις μεγάλης εμβέλειας και στα δύο ημισφαίρια.
Αυτό δεν ήταν τα επακόλουθα μιας κρίσης, επιβεβαίωσε ένας ειδικός σε επιληπτικές κρίσεις, γεγονός που οδήγησε την ερευνητική ομάδα να πιστέψει ότι μπορεί να έπεσε πάνω σε έναν πιθανό δείκτη της συνείδησης, της αίσθησης της επίγνωσης του περιβάλλοντός μας που αναδύεται από το μπερδεμένο χάος των εγκεφαλικών κυττάρων στο κεφάλι μας.
Το αρχικό κύμα των κυμάτων γάμμα εντοπίστηκε σε μια περιοχή του εγκεφάλου που θεωρείται “καυτή ζώνη” για τα λεγόμενα νευρωνικά συσχετιστικά της συνείδησης. Ένα παρόμοιο μοτίβο δραστηριότητας έχει παρατηρηθεί σε ανθρώπους που ονειρεύονται και σε ασθενείς με επιληπτικές κρίσεις που αναφέρουν ότι έχουν οπτικές ψευδαισθήσεις και εξωσωματικές εμπειρίες.
Μια πρόσφατη ανασκόπηση περιγράφει πώς αυτή η “καυτή ζώνη” δυνητικής συνείδησης περιλαμβάνει αισθητηριακές περιοχές του εγκεφάλου, γεγονός που μπορεί να εξηγήσει γιατί οι εμπειρίες κοντά στο θάνατο που αναφέρουν οι άνθρωποι είναι τόσο ζωντανές. Η επικοινωνία μεταξύ των ημισφαιρίων του εγκεφάλου θεωρείται επίσης σημαντική για την ανάκληση της μνήμης.
Ωστόσο, η ίδια ανασκόπηση αναγνωρίζει τα διαρκή προβλήματα στην προσπάθεια εντοπισμού της συνείδησης, επισημαίνοντας ότι ορισμένοι πιθανοί δείκτες της συνείδησης έχουν “αποδειχθεί απατηλοί”. Οι επιστήμονες έχουν πλησιάσει, αλλά ας είμαστε ρεαλιστές: κανείς δεν είναι πραγματικά σίγουρος.
“Αν και η έντονη ενεργοποίηση της οπίσθιας θερμής ζώνης στον ετοιμοθάνατο εγκέφαλο υποδηλώνει αυξημένη συνειδητή επεξεργασία σε αυτούς τους ασθενείς, δεν την αποδεικνύει”, σημειώνουν οι ερευνητές.
Κανένας από τους ασθενείς δεν επέζησε για να αφηγηθεί τι μπορεί να είδε, να ένιωσε ή να βίωσε στα πρόθυρα του θανάτου, και ακόμη και τότε, η συσχέτιση σπινθήρων εγκεφαλικής δραστηριότητας με την υποκειμενική εμπειρία ενός ατόμου αφήνει πολλά περιθώρια για ασάφειες.
Ούτε όλοι είναι πεπεισμένοι ότι οι εξωσωματικές εμπειρίες συνδέονται με κάποια παροδική επαφή με τον ίδιο τον θάνατο, μάλλον θα μπορούσαν να είναι μια νευρολογική αντίδραση στο στρες των καρδιακών συμβάντων, το οποίο στερεί τον εγκέφαλο από οξυγόνο.
Μόνο δύο από τους τέσσερις ασθενείς εμφάνισαν κύμα γάμμα, στα σχεδόν 10 χρόνια περιπτώσεων που εξέτασε η ομάδα, και αυτό συνοδεύτηκε από εκτεταμένη υποξία (έλλειψη οξυγόνου) σε ολόκληρο τον εγκέφαλο.
Άλλες μελέτες που παρακολουθούσαν ανθρώπους στο ταξίδι τους προς το θάνατο ήταν παρόμοια επιτυχημένες και άστοχες, εντοπίζοντας φαινομενικά σημαντικές αλλαγές στα εγκεφαλικά κύματα μόνο σε ορισμένους ασθενείς.
“Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο η αύξηση της ισχύος γάμμα να αποτελεί ένδειξη μιας παθολογικής διαδικασίας μοναδικής στο στάδιο του θανάτου και άσχετης με τη συνειδητή επεξεργασία”, γράφουν ο Borjigin και οι συνεργάτες του.
Τούτου λεχθέντος, είναι αισιόδοξοι -όπως όλοι μας- ότι με κάθε περίπτωση που καταγράφεται, μπορεί να μάθουμε κάτι περισσότερο για τις τελευταίες στιγμές της ζωής και της συνείδησης.
“Αυτή η μελέτη θέτει τα θεμέλια για περαιτέρω διερεύνηση της συγκεκαλυμμένης συνείδησης κατά τη διάρκεια της καρδιακής ανακοπής, η οποία μπορεί να χρησιμεύσει ως ένα πρότυπο σύστημα για τη διερεύνηση των μηχανισμών της ανθρώπινης συνείδησης”, καταλήγουν οι ερευνητές.
Η μελέτη έχει δημοσιευθεί στο PNAS.