Η Ιαπωνία είναι το τρίτο πλουσιότερο έθνος στον κόσμο, αλλά έχει καταφέρει να δημιουργήσει μόνο περίπου 10 μονόκερους. (Συγκρίνετε το με πάνω από 600 μονόκερους στις ΗΠΑ και περισσότερους από 300 στην Κίνα.) Η σκηνή των τεχνολογικών νεοφυών επιχειρήσεων της έχει για χρόνια συγκρατηθεί από τους απομονωμένους και αδιάλλακτους εταιρικούς ηγέτες και από έναν γηρασμένο, μη ριψοκίνδυνο πληθυσμό, ο φόβος του οποίου για την καινοτομία μετέτρεψε ένα άλλοτε φουτουριστικό έθνος σε ψηφιακό απομονωμένο.
Τα τελευταία χρόνια, όμως, όλο και περισσότεροι άνθρωποι ξεφεύγουν από την αναμενόμενη πορεία τους. Οι επιλογές τους επικυρώνονται από τα ποσά ρεκόρ χρηματοδότησης που εισρέουν σε τεχνολογικές νεοφυείς επιχειρήσεις, τις νέες πρωτοβουλίες της κυβέρνησης της πόλης που υποστηρίζουν τους νεοσύστατους επιχειρηματίες και τις φορολογικές ελαφρύνσεις. Σε συνδυασμό με τον συμπεριφορικό διακόπτη της πανδημίας, πρόκειται για ένα σημείο καμπής: Η τεχνολογική σκηνή της Ιαπωνίας αρχίζει, ίσως, επιτέλους να απελευθερώνεται από δεκαετίες αδράνειας.
“Είναι μια συνολική αλλαγή νοοτροπίας”, δήλωσε ο Kenta Iwata, 28 ετών, διαχειριστής κοινότητας στο διεπιστημονικό έργο Shibuya QWS (προφέρεται “cues”). Το QWS, που ξεκίνησε στα τέλη του 2019 από τον γίγαντα των σιδηροδρόμων προς τα ακίνητα Tokyu Group, είναι μια ριζοσπαστική ιδέα στην Ιαπωνία: ένας χώρος που υποστηρίζεται από εταιρείες και συνδέει εργαζόμενους σε μεγάλες εταιρείες και ιδρύματα. Το προσωπικό του QWS, όπως ο Iwata, συμβάλλει στην προώθηση αυτών των συνδέσεων και κάνει τους ανθρώπους να μιλούν.
“Πριν από πενήντα χρόνια, η Ιαπωνία ήταν νούμερο ένα στην ανάπτυξη, οπότε μπορούσες να έχεις μια σταθερή ζωή κάνοντας μια δουλειά”, είπε. “Αλλά το να έχεις μία δουλειά σημαίνει ότι συναντάς ανθρώπους μόνο από τη δική σου εταιρεία. Αυτό που παρέχουμε εμείς είναι η τύχη, ένα μέρος όπου οι ομοϊδεάτες εργαζόμενοι μπορεί να δημιουργήσουν μια νέα εταιρεία. Η QWS δεν θα υπήρχε ούτε καν πριν από πέντε χρόνια”.
Η πανδημία συνέβαλε στην επιτάχυνση αυτής της αλλαγής, σύμφωνα με τον Hayashi. “Δεν είναι ασυνήθιστο τώρα για τους ανθρώπους να εγκαταλείπουν τις δουλειές τους και να συμμετέχουν σε μια νεοφυή επιχείρηση”, είπε. “Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, [οι άνθρωποι] άρχισαν να σκέφτονται πώς θέλουν πραγματικά να εργάζονται, ξεκινώντας παράλληλες εργασίες ή κάνοντας δύο ή περισσότερες δουλειές, ακόμη και στα μέσα της καριέρας τους. Τα πράγματα άνοιξαν”.
Στο απέραντο, υπαίθριο πατάρι που μας περιβάλλει, τα πράγματα είναι πολύβουα. Νέοι Ιάπωνες συνομιλούν και χαχανίζουν καθώς περνούν, κάποιοι παίρνουν θέσεις για να ανακατευτούν σε μακριά τραπέζια από ξανθό ξύλο. Τα smartphones χτυπούν και τα πληκτρολόγια κάνουν κλικ, καθώς το αλμυρό άρωμα ιαπωνικού κάρυ αναδύεται από την κοινόχρηστη κουζίνα του δεύτερου ορόφου.
Η σκηνή τεχνολογικών νεοφυών επιχειρήσεων της Ιαπωνίας έχει εδώ και καιρό πέσει θύμα ενός είδους χλιαρής άνεσης. Πριν από πέντε χρόνια, μίλησα με τον αείμνηστο μελετητή της Ασίας Ezra Vogel, συγγραφέα του μπεστ σέλερ της εποχής της οικονομικής φούσκας Japan As Number One: Lessons for America. Μου είπε ότι ενώ οι Κινέζοι φίλοι του ήταν αισιόδοξοι για την οικονομία τους και τα υπερπόντια σχέδιά τους, οι φίλοι του στην Ιαπωνία φοβόντουσαν τις άχαρες προοπτικές τους – ωστόσο προτιμούσαν να μείνουν στο σπίτι τους. Μια ισόβια δουλειά, όσο ανιαρή και αν ήταν, ήταν καλύτερη από την αβεβαιότητα. “Η Ιαπωνία έχει γίνει ένα πολύ άνετο μέρος για να ζει κανείς”, υπέθεσε ο Vogel. “Ίσως υπερβολικά άνετο”.
Από το 2018, όμως, η χρηματοδότηση και οι ρεαλιστικές, φιλικές προς τις νεοφυείς επιχειρήσεις ανακοινώσεις έχουν αρχίσει να αυξάνονται. Πρωτοβουλίες που χρηματοδοτούνται από την κυβέρνηση της πόλης, όπως η Shibuya Startup Support και η CityTech Tokyo, έχουν βοηθήσει τους ιδρυτές να αποκτήσουν πρόσβαση στους τοπικούς πόρους που χρειάζονται για να ξεκινήσουν εταιρείες. Η κυβέρνηση της Shibuya υπήρξε ιδιαίτερα δραστήρια, εγκαινιάζοντας μια βίζα για νεοφυείς επιχειρήσεις για να προσελκύσει επιχειρηματίες από το εξωτερικό και συνάπτοντας συνεργασίες με συμβούλους καινοτομίας όπως η Egg Forward.
Μια διόρθωση των κινήτρων του Ταμείου Συνταξιοδοτικών Επενδύσεων της κυβέρνησης οδήγησε στη ροή δημόσιου χρήματος σε εταιρείες επιχειρηματικών κεφαλαίων, οι οποίες οδήγησαν σε ποσό ρεκόρ χρηματοδότησης κυρίως σε τεχνολογικές νεοφυείς επιχειρήσεις το 2022. Την ίδια χρονιά οι επενδύσεις στις ΗΠΑ και την Ευρώπη μειώθηκαν κατά 30% και 16% αντίστοιχα. Σε συνδυασμό με τις φορολογικές ελαφρύνσεις, συμπεριλαμβανομένης μιας για τις εταιρείες που επιδιώκουν να αποκτήσουν νεοφυείς επιχειρήσεις, τα έργα αυτά κάνουν την τρέχουσα άνοδο της Ιαπωνίας να μοιάζει πιο σταθερή.
(Φιλόδοξες αλλά λιγότερο καθορισμένες κυβερνητικές πρωτοβουλίες – όπως ο εθνικός ψηφιακός οργανισμός και η υπόσχεση του πρωθυπουργού Fumio Kishida να δεκαπλασιάσει τις τεχνολογικές νεοφυείς επιχειρήσεις σε πέντε χρόνια – έχουν αντιμετωπιστεί με σκεπτικισμό από τη βιομηχανία).
Στην Ιαπωνία συμβαίνει ένα μεγάλο θέμα γενεών. Αλλά πρέπει να βρείτε τη σωστή ισορροπία μεταξύ της παλιάς Ιαπωνίας και της νέας Ιαπωνίας που αναδύεται.
Η γεννημένη στην Κίνα και μεγαλωμένη στις ΗΠΑ Yan Fan, η οποία εργάστηκε ως μηχανικός λογισμικού στη Silicon Valley, μετακόμισε στην Ιαπωνία με τον σύζυγό της πριν από έξι χρόνια και συνίδρυσε το Code Chrysalis, ένα πρόγραμμα εκμάθησης προγραμματισμού για εταιρικούς κυρίως πελάτες. Το Code Chrysalis έχει ως στόχο να καλύψει την έλλειψη μηχανικών στην Ιαπωνία, κάτι που έχει επιβραδύνει την ανάπτυξη λογισμικού και έχει αναγκάσει την Ιαπωνία να εισάγει ταλέντα προγραμματιστών.
Όταν μετακόμισε, η Fan δεν είχε αυταπάτες σχετικά με τις περιορισμένες ευκαιρίες της Ιαπωνίας για επιχειρηματική ανάπτυξη. “Είπα σε όλους να ξεκινήσουν τουλάχιστον την καριέρα τους στις ΗΠΑ, ώστε να μάθουν πώς να αποτυγχάνουν”, είπε. “Εδώ δεν υπάρχει ανοχή στην αποτυχία”.
Αλλά οι πρόσφατες εξελίξεις την κάνουν να αισθάνεται πιο αισιόδοξη. Οι συγχωνεύσεις και οι εξαγορές γύρω από την τεχνολογία έχουν αυξηθεί, επισήμανε, και οι απόφοιτοι των κορυφαίων πανεπιστημίων της Ιαπωνίας αγκαλιάζουν θέσεις εργασίας σε νεοφυείς επιχειρήσεις. Έχει γίνει μόδα να ενταχθεί κανείς στην Google, το Netflix και το Facebook, ακόμη και αν αυτές οι μάρκες μπορεί να σημαίνουν ελάχιστα για τους γονείς τους. Η Code Chrysalis καταλαμβάνει τώρα τον δεύτερο όροφο του κτιρίου Vort στην αριστοκρατική συνοικία Motoazabu του Τόκιο και διαθέτει μια τεχνική ομάδα που αποτελείται κατά 50% από γυναίκες και κατά 9% από μη δυαδικά άτομα.