"Ένας πυρηνικός πόλεμος δεν μπορεί να κερδηθεί και δεν πρέπει ποτέ να διεξαχθεί". Αυτή η κοινή δήλωση εκδόθηκε στις αρχές του τρέχοντος έτους από την Κίνα, τη Γαλλία, τη Ρωσία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ - τα πέντε επίσημα κράτη με πυρηνικά όπλα.Τον επόμενο μήνα, η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία. Έκτοτε, οι παγκόσμιοι ηγέτες παλεύουν με την απειλή ότι ένας πυρηνικός πόλεμος θα μπορούσε πράγματι να διεξαχθεί – αρκετά σύντομα. Από την αρχή, ο Βλαντιμίρ Πούτιν περιέγραψε τη σύγκρουση ως υπαρξιακή για τη Ρωσία και άφησε να εννοηθεί ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα για να επικρατήσει.
Λίγο περισσότερο από μια εβδομάδα πριν, οι δυτικοί αξιωματούχοι ασφαλείας έσπευσαν στα γραφεία τους κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου – θορυβημένοι ότι οι κατηγορίες της Μόσχας ότι η Ουκρανία ήταν έτοιμη να χρησιμοποιήσει μια “βρώμικη βόμβα” θα μπορούσε να είναι ένα μήνυμα ότι η ίδια η Ρωσία αναζητούσε ένα πρόσχημα για να προχωρήσει σε πυρηνική επίθεση.
Αν και η άμεση αυτή κρίση υποχώρησε, η συνολική απειλή ότι η Ρωσία θα χρησιμοποιήσει πυρηνικό όπλο κρίνεται ότι εξακολουθεί να αυξάνεται. Ένα σενάριο που συζητείται στην κυβέρνηση των ΗΠΑ είναι ότι μια ταπεινωτική ρωσική ήττα στη μάχη για τη Χερσώνα θα μπορούσε να πείσει τον Πούτιν να χρησιμοποιήσει τακτικά πυρηνικά όπλα εναντίον των ουκρανικών στρατευμάτων σε μια προσπάθεια να αντιστρέψει την κατάσταση στο πεδίο της μάχης.
Μερικές φορές προβάλλεται ο αντίλογος ότι ο Πούτιν δεν θα χρησιμοποιούσε πυρηνικά όπλα τόσο κοντά στο ρωσικό έδαφος, από φόβο μήπως μολύνει τη δική του χώρα. Αλλά ανώτεροι αξιωματούχοι των ΗΠΑ επισημαίνουν ότι τα μικρότερα τακτικά πυρηνικά όπλα θα μπορούσαν να σκοτώσουν εκατοντάδες ανθρώπους, αντί για χιλιάδες – και να καταστρέψουν και να ακτινοβολήσουν μόλις μερικά τετραγωνικά μίλια.
Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους επικεντρώνονται στο να εμποδίσουν τη Ρωσία να κάνει αυτό το μοιραίο βήμα στο πυρηνικό κατώφλι – μέσω ενός μείγματος αποτροπής και διπλωματίας. Αλλά σκέφτονται επίσης ήδη έντονα τις παγκόσμιες συνέπειες της χρήσης ενός ρωσικού πυρηνικού όπλου. Πρόκειται για άγνωστο έδαφος και η πίεση είναι έντονη. Όπως το θέτει ένας ανώτερος αξιωματούχος των ΗΠΑ: “Οι άνθρωποι θα μελετούν τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίστηκε αυτή η κρίση για τις επόμενες δεκαετίες”.
Σε γενικές γραμμές, υπάρχουν τέσσερα βασικά σενάρια που πρέπει να εξεταστούν: πυρηνική εξομάλυνση, πυρηνικός εκβιασμός, αποφυγή πολέμου και Αρμαγεδδών.
Δεν είναι δύσκολο να δει κανείς πώς η χρήση ενός ρωσικού πυρηνικού όπλου θα μπορούσε να εξελιχθεί σε έναν ολοκληρωτικό πυρηνικό πόλεμο – οδηγώντας σε αυτό που ο ίδιος ο πρόεδρος Μπάιντεν έχει χαρακτηρίσει “Αρμαγεδδώνα”. Η Ουάσιγκτον έχει προειδοποιήσει ότι αν η Μόσχα χρησιμοποιήσει πυρηνικό όπλο, θα υπάρξει απάντηση με “καταστροφικές” συνέπειες για τη Ρωσία.
Οι Αμερικανοί δεν έχουν διευκρινίσει δημοσίως ποια θα ήταν αυτή η απάντηση. Πολλοί σχολιαστές πιστεύουν ότι θα ήταν στρατιωτική, αλλά όχι πυρηνική. Ο στρατηγός Ντέιβιντ Πετρέους, πρώην επικεφαλής της CIA, έχει μιλήσει για επίθεση των δυνάμεων του ΝΑΤΟ κατά των ρωσικών στρατευμάτων στο έδαφος της Ουκρανίας με συμβατικά όπλα και βύθιση του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας.
Το επιχείρημα υπέρ μιας δυτικής στρατιωτικής απάντησης είναι ότι αν η Ρωσία ξεφύγει με τη χρήση πυρηνικού όπλου -και μάλιστα καταφέρει να αντιστρέψει την πορεία του πολέμου- τότε το πυρηνικό ταμπού που ισχύει από το 1945 θα συντριβεί.
Αλλά η άμεση δυτική στρατιωτική εμπλοκή θα προκαλούσε πιθανότατα μια περαιτέρω ρωσική απάντηση. Η Δύση και η Ρωσία θα μπορούσαν τότε να κινηθούν γρήγορα προς τα πάνω στη “σκάλα κλιμάκωσης”, καθιστώντας τον εφιάλτη ενός ολοκληρωτικού πυρηνικού πολέμου σαφώς πιθανό. Όπως το θέτει ένας Αμερικανός αξιωματούχος: “Δεν νομίζω ότι κανείς πρέπει να είναι σίγουρος ότι μπορούμε να ελέγξουμε τους κινδύνους κλιμάκωσης”.
Επειδή η προοπτική κλιμάκωσης σε Αρμαγεδδώνα είναι τόσο τρομακτική, υπάρχει επίσης η πραγματική πιθανότητα ότι ακόμη και η χρήση ρωσικού πυρηνικού όπλου δεν θα προκαλούσε άμεση δυτική στρατιωτική απάντηση - με τις ΗΠΑ να προσπαθούν αντίθετα να οργανώσουν την πλήρη οικονομική και διπλωματική απομόνωση της Ρωσίας. Αλλά αυτό θα άνοιγε την πόρτα σε ένα άλλο ανησυχητικό μέλλον: "πυρηνική εξομάλυνση".Τα πυρηνικά όπλα θα είχαν αποδειχθεί ότι είναι εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε έναν επιθετικό πόλεμο – όχι μόνο για αποτροπή. Η Ρωσία, ακόμη και η Κίνα, θα μπορούσαν να μπουν στον πειρασμό να περάσουν ξανά το πυρηνικό κατώφλι. Και τα μη πυρηνικά κράτη – όπως η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα, η Γερμανία και πολλά άλλα – θα έσπευδαν να αποκτήσουν πυρηνικά όπλα για να προστατευθούν.
Παγκόσμια αναταραχή θα ακολουθούσε τη χρήση πυρηνικού όπλου. Οι αγορές θα κατέρρεαν και το κοινό θα πανικοβαλλόταν σε όλο τον κόσμο, με την πιθανότητα μετακινήσεων πληθυσμών μεγάλης κλίμακας από τις πόλεις.
Ο φόβος για τέτοιες επιπτώσεις οδηγεί σε αυξανόμενη φημολογία σχετικά με την ανάγκη έναρξης ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων με τη Ρωσία. Αλλά οι δυτικοί αξιωματούχοι αντιστέκονται σε αυτή την κίνηση τώρα, υπό τον φόβο ενός τρίτου σεναρίου – του επιτυχημένου πυρηνικού εκβιασμού.
Αν η Ρωσία ανακαλύψει ότι μπορεί να επιτύχει σε επιθετικούς πολέμους απειλώντας απλώς με χρήση πυρηνικών όπλων, ένα άλλο δυστοπικό μέλλον ελλοχεύει. Τι θα εμπόδιζε τη Μόσχα να προβεί σε περαιτέρω πυρηνικές απειλές, ίσως με στόχο την ανατολική Ευρώπη; Και τι συμπεράσματα θα έβγαζε η Κίνα ή η Βόρεια Κορέα για μελλοντικές συγκρούσεις για την Ταϊβάν ή την κορεατική χερσόνησο;
Τα τρία πιο σκοτεινά σενάρια – ο Αρμαγεδδών, η εξομάλυνση και ο επιτυχής πυρηνικός εκβιασμός – είναι όλα πολύ πιο πιθανά από ό,τι θα έπρεπε. Όμως, συλλογικά, παραμένουν λιγότερο πιθανά από την τέταρτη πιθανότητα – να αποφευχθεί ο πυρηνικός πόλεμος.
Σε όλες τις προηγούμενες πυρηνικές κρίσεις από το 1945 και μετά, οι ηγέτες των μεγάλων δυνάμεων αποτραβήχτηκαν από το χείλος του γκρεμού. Η γνώση ότι μια λανθασμένη κίνηση θα μπορούσε να προκαλέσει εκατομμύρια θανάτους – ή ακόμη και να καταστρέψει τον πλανήτη – είναι εξαιρετικά απογοητευτική. Έχει αποτρέψει τον κόσμο από το να διολισθήσει σε πυρηνική σύγκρουση από το 1945. Θα πρέπει να λειτουργήσει και πάλι. Πιθανόν.
* Άρθρο του Ντέιβιντ Ράχμαν στους FT